PLUTARCHOS
Auteur de l'Antiquité grecque
Quotation
Analogie Proportie, oft maet der Lidtmaten eens Menschen Beeldts. Het derde Capittel.
1 Proporty, oft ghelijckmaticheyt puere,
Is (ghelijck Plutarhus verhaelt in reden)
Een schoon heerlijck cieraet in der Natuere,
Dees Proporty in ghebouw oft figuere,
Noemt Vitruvius (als Constigh van zeden)
Een seker over-een-comingh der leden,
Oft eyghenschappen als ghebouws in orden,
Als sy wel beleydt nae der Conste worden.
Quotation
Plutarchus maeckt insgelijkcks een merckelick onderscheyd tusschen de voorgemelde Gratie en dese onbedwongen schijnlosse stoutvaerdigheyd van de welcke wy alhier aenghevanghen hebben te spreken; De ghedichten van Antimachus, segt hy {In Timoleonte.}, mitsgaeders oock de tafereelen van Dionysius, ghelijckse een gheweldigh stercke kracht der Konste in sich hebben, soo schijnense al te seer bedwonghen ende bearbeydt te sijn. Men kan dit daer en teghen in de Schilderijen van Nicomachus als oock in de ghedichten van Homerus, benevens d’andere deughden en gratien diemen daer in vindt, aenmercken, datse vaerdighlick en gantsch ghemackelick schijnen ghedaen te sijn. Soo word dan de bevalligheyd der Schilderijen bevalligher gemaeckt wanneer men in de selvighe een gemackelicke vaerdigheyd verneemt, ontstaende uyt d’opwellende kracht der Inventie die uyt de volle borst des moedighen Konstenaers, als uyt eenen rijcken springhader, overvloedighlick uytbortelt.
Quotation
Plutarchus maeckt insgelijkcks een merckelick onderscheyd tusschen de voorgemelde Gratie en dese onbedwongen schijnlosse stoutvaerdigheyd van de welcke wy alhier aenghevanghen hebben te spreken; De ghedichten van Antimachus, segt hy {In Timoleonte.}, mitsgaeders oock de tafereelen van Dionysius, ghelijckse een gheweldigh stercke kracht der Konste in sich hebben, soo schijnense al te seer bedwonghen ende bearbeydt te sijn. Men kan dit daer en teghen in de Schilderijen van Nicomachus als oock in de ghedichten van Homerus, benevens d’andere deughden en gratien diemen daer in vindt, aenmercken, datse vaerdighlick en gantsch ghemackelick schijnen ghedaen te sijn. Soo word dan de bevalligheyd der Schilderijen bevalligher gemaeckt wanneer men in de selvighe een gemackelicke vaerdigheyd verneemt, ontstaende uyt d’opwellende kracht der Inventie die uyt de volle borst des moedighen Konstenaers, als uyt eenen rijcken springhader, overvloedighlick uytbortelt.
Quotation
In waare Geschiedenissen of Historien luistert het wat naau, en een vernuftig Meester zal hem wel wachten de betamelykheid te buiten te gaan, om de Lichamen van Man of Vrou, al te veel t’ontblooten, en voornamentlyk eerbare Vrouwen, op dat het niet tot een verkeerden zin mogt geduid werden, tegenstrydig met de waarheid, maar wel zo dat men behoorlyk onderscheiden kan welk een Lichtvaardig of Deugdzaam mensch zy. Inzonderheid de Bybelze Historien, of die van Plutarchus, Titus Livius en anderen.
Quotation
Plutarchus maeckt insgelijkcks een merckelick onderscheyd tusschen de voorgemelde Gratie en dese onbedwongen schijnlosse stoutvaerdigheyd van de welcke wy alhier aenghevanghen hebben te spreken; De ghedichten van Antimachus, segt hy {In Timoleonte.}, mitsgaeders oock de tafereelen van Dionysius, ghelijckse een gheweldigh stercke kracht der Konste in sich hebben, soo schijnense al te seer bedwonghen ende bearbeydt te sijn. Men kan dit daer en teghen in de Schilderijen van Nicomachus als oock in de ghedichten van Homerus, benevens d’andere deughden en gratien diemen daer in vindt, aenmercken, datse vaerdighlick en gantsch ghemackelick schijnen ghedaen te sijn. Soo word dan de bevalligheyd der Schilderijen bevalligher gemaeckt wanneer men in de selvighe een gemackelicke vaerdigheyd verneemt, ontstaende uyt d’opwellende kracht der Inventie die uyt de volle borst des moedighen Konstenaers, als uyt eenen rijcken springhader, overvloedighlick uytbortelt.
Quotation
Plutarchus maeckt insgelijkcks een merckelick onderscheyd tusschen de voorgemelde Gratie en dese onbedwongen schijnlosse stoutvaerdigheyd van de welcke wy alhier aenghevanghen hebben te spreken; De ghedichten van Antimachus, segt hy {In Timoleonte.}, mitsgaeders oock de tafereelen van Dionysius, ghelijckse een gheweldigh stercke kracht der Konste in sich hebben, soo schijnense al te seer bedwonghen ende bearbeydt te sijn. Men kan dit daer en teghen in de Schilderijen van Nicomachus als oock in de ghedichten van Homerus, benevens d’andere deughden en gratien diemen daer in vindt, aenmercken, datse vaerdighlick en gantsch ghemackelick schijnen ghedaen te sijn. Soo word dan de bevalligheyd der Schilderijen bevalligher gemaeckt wanneer men in de selvighe een gemackelicke vaerdigheyd verneemt, ontstaende uyt d’opwellende kracht der Inventie die uyt de volle borst des moedighen Konstenaers, als uyt eenen rijcken springhader, overvloedighlick uytbortelt.
Quotation
Wanneer de Schilders eenighe schoone ende bevallighe tronien, daer nochtans ’t eene of ’t andere ghebreck in ghespeurt wordt bestaen te Contrefeyten seght Plutarchus {In Cimonis vita.}, wy plaghten dan op deselvighe te versoecken, datse die mismaeckte hardigheyd niet t’eenemael en souden voorby gaen, noch oock al te besighlick uytdrucken, overmids het seker is dat het Beeld dat of soo ghehandelt wesende, ofte omghelijck, ofte leelick schijnen sal.
Quotation
De Griecksche Schilders hebben dese vermenghinghe der verwen een verdervinghe ofte ontwordinghe ghenaemt, ghelijck ons Porphyrius Lib. IV. De Abstinentia het selvighe te verstaen gheeft. Soo segt oock Plutarchus in sijn boeck van de ruchtbaerheyd der Atheniensen, dat den Schilder Apollodorus, die de corruptie ofte ontwordinghe der verwen als oock de maniere van ’t schaduwen aller eerst ghevonden heeft, een Athenisch borger was. Hy stelt ons insgelijcks in een andere plaets {Sympos. problem. viii. 5.} de rechte reden voor ooghen die d’oude Konstenaers bewoghen heeft dese vermenghinghe der verwen een ontwordinghe te noemen. Immers is het kennelick dat de Schilder-konst door ’t toedoen van een welghemaetighde vermenghinghe ende verscheydenheyd der verwen te weghe brenght, dat men in haere Beelden de levende gelijckenisse van d’afghebeelde persoonen bescheydenlick bespeuren kan.
Quotation
Je confesse que quand à l’homme nud, Michel Ange tient du prodige, du miracle, & a plus que de l’humain : persone ne l’a jamais surpassé, j’entens dans une maniere seule, qui est de faire un nud plein de muscles & recherché, avec des racourcis & des mouvemens fort hardis, qui font voir en detail la difficulté de l’art : & chaque partie du corps, & toutes ensembles sont si excellentes, que j’ose dire qu’on ne peut faire, ni même imaginer une chose plus excellente, ni plus parfaite. Mais dans le reste il est non seulement au dessous de soi même, mais encore au dessous des autres ; parceque ou il ne sait pas, ou il ne veut pas observer les differences des âges & des sexes, que nous avons marquées ci dessus, dans les quelles Rafael est si admirable ; & pour trancher court, qui voit une seule figure de Michel Ange, les voit toutes. Mais il faut prendre garde que dans le nud, Michel Ange a pris la forme la plus terrible, & la plus recherchée ; & Rafael la plus agreable, & la plus gracieuse. C’est là dessus que quelques uns ont comparé Michel Ange à Dante, & Rafael à Petrarque.
Quotation
31 Nadien der Griecken en Romeynen Zele
Ginck tot Pictura soo vierich vermeeren,
Dat sy verboden met straffen bevele, {Leest hier van in’t leven van Pamphilus den Macedonischen Schilder.}
Datmen niet en soude, dan alleen
Ele Gheboren kinderen, t’schilderen leeren,
Soo betaemt dan noch wel, de Const ter eeren,
Alle deucht en beleeftheyt hun beneven, {Plutarchus seght ooc, dat Emilius Paulus, onder ander edel Consten, zijn Sonen leerde beelt-houwen en schilderen.}
Die nu den Edelen Pinceel aencleven.
Quotation
[...] Quelques esprits de feu ont pris l'emportement de leur imagination pour le vrai Enthousiasme […] Il est certain que ceux qui ont un genie de feu entrent facilement dans l'Enthousiasme, parce que leur imagination est presque toujours agitée ; mais ceux qui brûlent d'un feu doux, qui n'ont qu'une médiocre vivacité jointe à un bon jugement, peuvent s'insinuer dans l'Enthousiasme par degrés, & le rendre même plus reglé par la solidité de leur esprit. S'ils n'entrent pas si facilement, ni si promptement dans cette fureur Pittoresque, pour ainsi parler, ils ne laissent pas de s'en laisser saisir peu-à-peu ; parce que leurs réfléxions leur font tout voir & tout sentir, & que non seulement il y a plusieurs degrés d'Enthousiasme, mais encore plusieurs moyens d'y arriver. […]
Pour disposer l'esprit à l'Enthousiasme, généralement parlant, rien n'est meilleur que la vûe des Ouvrages des grands Maîtres, & la lecture des bons Auteurs Historiens ou Poëtes, à cause de l'élévation de leurs pensées, de la noblesse de leurs expressions, & du pouvoir que les exemples ont sur l'esprit des hommes.
Quotation
Mais qu’est-ce que l’Enthousiasme ? Il ne contient que deux choses : une vive représentation de l’objet dans l’esprit, & une émotion du cœur proportionnée à cet objet (a)
(a) Dans les sujets qui demandent l’enthousiasme, le Dieu n’enleve pas le Poëte, dit Plutarque, il ne fait que lui donner des idées vives, lesquelles idées produisent des sentimens qui leur repondent […]
Quotation
[...] Quelques esprits de feu ont pris l'emportement de leur imagination pour le vrai Enthousiasme […] Il est certain que ceux qui ont un genie de feu entrent facilement dans l'Enthousiasme, parce que leur imagination est presque toujours agitée ; mais ceux qui brûlent d'un feu doux, qui n'ont qu'une médiocre vivacité jointe à un bon jugement, peuvent s'insinuer dans l'Enthousiasme par degrés, & le rendre même plus reglé par la solidité de leur esprit. S'ils n'entrent pas si facilement, ni si promptement dans cette fureur Pittoresque, pour ainsi parler, ils ne laissent pas de s'en laisser saisir peu-à-peu ; parce que leurs réfléxions leur font tout voir & tout sentir, & que non seulement il y a plusieurs degrés d'Enthousiasme, mais encore plusieurs moyens d'y arriver. […]
Pour disposer l'esprit à l'Enthousiasme, généralement parlant, rien n'est meilleur que la vûe des Ouvrages des grands Maîtres, & la lecture des bons Auteurs Historiens ou Poëtes, à cause de l'élévation de leurs pensées, de la noblesse de leurs expressions, & du pouvoir que les exemples ont sur l'esprit des hommes.
Quotation
Analogie Proportie, oft maet der Lidtmaten eens Menschen Beeldts. Het derde Capittel.
1 Proporty, oft ghelijckmaticheyt puere,
Is (ghelijck Plutarhus verhaelt in reden)
Een schoon heerlijck cieraet in der Natuere,
Dees Proporty in ghebouw oft figuere,
Noemt Vitruvius (als Constigh van zeden)
Een seker over-een-comingh der leden,
Oft eyghenschappen als ghebouws in orden,
Als sy wel beleydt nae der Conste worden.
Quotation
Of Fresco.
{Of Fresco what it is.} There is a Painting upon Walls called Fresco : It was the ancient Græcians Noble way of Painting, and since much used by the Romans. […]..
[…].
{Whole Towns of this worke.} There have been PAINTINGS of this worke, in severall Towns of GERMANY, rarely done ; but now ruined by Warre.
{Three Chambers in Rome.} At Rome ; there are three Chambers, in the Popes Pallace, of Frescoe ; done by Raphael Urbin, and Julio Romano, (his disciple,) who finished his Master’s worke, and are yet called, Raphaells designes […].
Quotation
Wy aenschouwen de Schilderije van een hagedisse, van een Simme, van Tersites tronie met lust ende verwonderingh, seght Plutarchus {de poesis aud.}, meer om de ghelijckenisse die wy daer in sien dan om de schoonheyd. Want alhoewel men het ghene in sijn eyghen nature leelick is niet en kan schoon maecken, d'imitatie van schoone of leelicke dinghen werd nochtans sonder eenigh onderscheyd gepresen.
Quotation
Die ghene onder en tusschen dewelcke het teyckenen langh ghenoegh en met eenene vlijtighen ernst gheoeffent hebben, moghen ’t hier by niet laeten blijven en d’aenghevoanghene Konste ten halven niet laeten steken; aengesien de Teycken-konst (alhoewelse met goed recht voor een gantsch ghewightigh point en voor den eenighen ghebaenden wegh tot de Schilder-Konst en d’andere Bootser-konsten gheouden wordt) maer alleenlick een aenleydinghe tot yet grootsers schijnt te wesen. De verwen hebben een sonderlinghe kracht om onse ooghen tot sich te trecken, seght Plutarchus {In Pericle circa ipsum initium}, vermids ’t menschelicke ghesicht door de bloeyende lieffelickheyd der selvighen krachtighlick opgheweckt ende ghespijst wordt. Ghelijck het oversulcks uyt ons voorighe bewijs lichtelicken is af te nemen, dat een welgheproportioneerde Teyckeningh de waere ghelijckenisse der afgheteyckender dinghen ghenoeghsaemlick uyt-druckt; soo en magh men evenwel de schaduwe deser onvolmaeckter ghelijckenisse met de levendighe volmaecktheyd van een veelverwighe Schilderye in ’t minste niet verghelijcken.
Quotation
Analogie Proportie, oft maet der Lidtmaten eens Menschen Beeldts. Het derde Capittel.
1 Proporty, oft ghelijckmaticheyt puere,
Is (ghelijck Plutarhus verhaelt in reden)
Een schoon heerlijck cieraet in der Natuere,
Dees Proporty in ghebouw oft figuere,
Noemt Vitruvius (als Constigh van zeden)
Een seker over-een-comingh der leden,
Oft eyghenschappen als ghebouws in orden,
Als sy wel beleydt nae der Conste worden.
Quotation
In waare Geschiedenissen of Historien luistert het wat naau, en een vernuftig Meester zal hem wel wachten de betamelykheid te buiten te gaan, om de Lichamen van Man of Vrou, al te veel t’ontblooten, en voornamentlyk eerbare Vrouwen, op dat het niet tot een verkeerden zin mogt geduid werden, tegenstrydig met de waarheid, maar wel zo dat men behoorlyk onderscheiden kan welk een Lichtvaardig of Deugdzaam mensch zy. Inzonderheid de Bybelze Historien, of die van Plutarchus, Titus Livius en anderen.
Quotation
Aller menschen ghesicht en is niet begaeft met de selvighe oordeelenskracht; seght Plutarchus {apud Stobaeum ser de Venere & amore}, 't eene ghesicht is meer volmaeckt door de Nature en beter geoffenet door de konst als het ander om het gene schoon is te onderkennen. Hier uyt ontstaet het dat de Schilders met een vaerdighe gauwigheyd van de ghedaenten ende ghestaltenissen der dingen weten te oordeelen. Als een onwetend mensche, eenen rechten Idioot, volmondelick bekendt dat hy de Venus die Zeuxis gheschildert hadde niet schoon en vond; Neem mijne ogen seyde Nicomachus, en sy sall een Godinne schijnen te sijn.
Quotation
Je confesse que quand à l’homme nud, Michel Ange tient du prodige, du miracle, & a plus que de l’humain : persone ne l’a jamais surpassé, j’entens dans une maniere seule, qui est de faire un nud plein de muscles & recherché, avec des racourcis & des mouvemens fort hardis, qui font voir en detail la difficulté de l’art : & chaque partie du corps, & toutes ensembles sont si excellentes, que j’ose dire qu’on ne peut faire, ni même imaginer une chose plus excellente, ni plus parfaite. Mais dans le reste il est non seulement au dessous de soi même, mais encore au dessous des autres ; parceque ou il ne sait pas, ou il ne veut pas observer les differences des âges & des sexes, que nous avons marquées ci dessus, dans les quelles Rafael est si admirable ; & pour trancher court, qui voit une seule figure de Michel Ange, les voit toutes. Mais il faut prendre garde que dans le nud, Michel Ange a pris la forme la plus terrible, & la plus recherchée ; & Rafael la plus agreable, & la plus gracieuse. C’est là dessus que quelques uns ont comparé Michel Ange à Dante, & Rafael à Petrarque.
Quotation
Plutarchus maeckt insgelijkcks een merckelick onderscheyd tusschen de voorgemelde Gratie en dese onbedwongen schijnlosse stoutvaerdigheyd van de welcke wy alhier aenghevanghen hebben te spreken; De ghedichten van Antimachus, segt hy {In Timoleonte.}, mitsgaeders oock de tafereelen van Dionysius, ghelijckse een gheweldigh stercke kracht der Konste in sich hebben, soo schijnense al te seer bedwonghen ende bearbeydt te sijn. Men kan dit daer en teghen in de Schilderijen van Nicomachus als oock in de ghedichten van Homerus, benevens d’andere deughden en gratien diemen daer in vindt, aenmercken, datse vaerdighlick en gantsch ghemackelick schijnen ghedaen te sijn. Soo word dan de bevalligheyd der Schilderijen bevalligher gemaeckt wanneer men in de selvighe een gemackelicke vaerdigheyd verneemt, ontstaende uyt d’opwellende kracht der Inventie die uyt de volle borst des moedighen Konstenaers, als uyt eenen rijcken springhader, overvloedighlick uytbortelt.
Quotation
In waare Geschiedenissen of Historien luistert het wat naau, en een vernuftig Meester zal hem wel wachten de betamelykheid te buiten te gaan, om de Lichamen van Man of Vrou, al te veel t’ontblooten, en voornamentlyk eerbare Vrouwen, op dat het niet tot een verkeerden zin mogt geduid werden, tegenstrydig met de waarheid, maar wel zo dat men behoorlyk onderscheiden kan welk een Lichtvaardig of Deugdzaam mensch zy. Inzonderheid de Bybelze Historien, of die van Plutarchus, Titus Livius en anderen.
Quotation
[...] Quelques esprits de feu ont pris l'emportement de leur imagination pour le vrai Enthousiasme […] Il est certain que ceux qui ont un genie de feu entrent facilement dans l'Enthousiasme, parce que leur imagination est presque toujours agitée ; mais ceux qui brûlent d'un feu doux, qui n'ont qu'une médiocre vivacité jointe à un bon jugement, peuvent s'insinuer dans l'Enthousiasme par degrés, & le rendre même plus reglé par la solidité de leur esprit. S'ils n'entrent pas si facilement, ni si promptement dans cette fureur Pittoresque, pour ainsi parler, ils ne laissent pas de s'en laisser saisir peu-à-peu ; parce que leurs réfléxions leur font tout voir & tout sentir, & que non seulement il y a plusieurs degrés d'Enthousiasme, mais encore plusieurs moyens d'y arriver. […]
Pour disposer l'esprit à l'Enthousiasme, généralement parlant, rien n'est meilleur que la vûe des Ouvrages des grands Maîtres, & la lecture des bons Auteurs Historiens ou Poëtes, à cause de l'élévation de leurs pensées, de la noblesse de leurs expressions, & du pouvoir que les exemples ont sur l'esprit des hommes.
Quotation
…de Schilderye is een swijghende Poesye; de Poesye daer en teghen is een sprekende Schilderye. Op welck segghen Plutarchus dese woorden toe past, die dinghen, seght hy {Bellone an pace clariores fuerent Athenienses}, dewelcke de Schilder-Konst vertoont als offe teghenwoordighlick gedaen wierden, de selvighe stelt ons de spraeck-konst voor ooghen als offe langhe te vooren gheschiedt waeren, ende ghelijck de Schilders dat met verwen afbeelden, 't gene de Schrijvers met woorden uytdrucken, soo is 't dat sy maer alleen verschillen in de materie en maniere van imitatie; want sy hebben alle beyde 't selvige oogenmerck.
Quotation
Wy aenschouwen de Schilderije van een hagedisse, van een Simme, van Tersites tronie met lust ende verwonderingh, seght Plutarchus {de poesis aud.}, meer om de ghelijckenisse die wy daer in sien dan om de schoonheyd. Want alhoewel men het ghene in sijn eyghen nature leelick is niet en kan schoon maecken, d'imitatie van schoone of leelicke dinghen werd nochtans sonder eenigh onderscheyd gepresen.
Quotation
16 Inventy van jonghs moet oock med’ opwassen,
Anders wy qualijck ordineren souden,
En moesten dan om sien naer anders cassen,
Wy moeten oock op proporty wel passen,
Als wy vergrooten, oft vercleenen wouden,
En sonderlingh moesten wy wel onthouden,
T’ghene wy teeckenen om worden vroeder,
Want siet, Memoria is de Muses Moeder. {Memorie, moeder der Muses, daerom gheheeten Mnemosyne, Siet Plutarchum in zijn Kindertucht.}
Quotation
Wat de minne-stuypen belanght, Prosperius geeft ons te verstaen dat de Kunst-minne een krachtigh middel is om de selvighe t'overkomen. Soo vernemen wy oock uyt Plutarchus {Lib. III Elegh.} dat gramschap ende quad-willigheyd gheen Herberghe konnen ghevinden in een Konst-lievende gemoed. 't En is ons niet onbekent dat eenighe onder den valschen schijn van Konst-liefde haer verkanckerde ghemoed met allerley quadwillighe aenslaeghen en slimme grepen heymelick besigh houden: Van dese spreken wy niet: 't ghene wy segghen, is maer alleen te verstaen van d'ongheveynsde Lief-hebbers.
Quotation
Wat de minne-stuypen belanght, Prosperius geeft ons te verstaen dat de Kunst-minne een krachtigh middel is om de selvighe t'overkomen. Soo vernemen wy oock uyt Plutarchus {Lib. III Elegh.} dat gramschap ende quad-willigheyd gheen Herberghe konnen ghevinden in een Konst-lievende gemoed. 't En is ons niet onbekent dat eenighe onder den valschen schijn van Konst-liefde haer verkanckerde ghemoed met allerley quadwillighe aenslaeghen en slimme grepen heymelick besigh houden: Van dese spreken wy niet: 't ghene wy segghen, is maer alleen te verstaen van d'ongheveynsde Lief-hebbers.
Quotation
Wanneer de Schilders eenighe schoone ende bevallighe tronien, daer nochtans ’t eene of ’t andere ghebreck in ghespeurt wordt bestaen te Contrefeyten seght Plutarchus {In Cimonis vita.}, wy plaghten dan op deselvighe te versoecken, datse die mismaeckte hardigheyd niet t’eenemael en souden voorby gaen, noch oock al te besighlick uytdrucken, overmids het seker is dat het Beeld dat of soo ghehandelt wesende, ofte omghelijck, ofte leelick schijnen sal.
Quotation
9 Daerom een goet Meester waer goet ghevonden, {Den jongers is nut by een goet Meester, hun begin aen te nemen.}
Voor eerst, om goede manier aen te wennen,
En om te leeren seker vaste gronden
Int stellen, handelen, omtrecken, ronden,
Dagh, en schaduws plaetsen wel leeren kennen,
Eerst met Colen dan met Crijen oft Pennen,
Aerdich trecken op den dagh, datment nouwkens
Sien mach, en daer schaduw valt harde douwkens. {Soet op den dagh te trecken.}
10 Ghy meught van als doen, artseren, en wasschen,
nae den lust ws gheests met een vierich pooghen,
In het conterfeyten in handen rasschen,
Tot Kool’ en Crijt, op Papier graeuw als asschen, {Te teyckenen op Papier dat grondt heeft, om hoogen en diepen is seer voorderlijck.}
Oft een bleeckachtich blaeuw, om op te hooghen,
En op te diepen : doch wilt niet ghedooghen,
Hooghsel, en diepsel malcander t’Aencleven {Datmen hooghsel en diepsel niet sal te by malcander brenghen.}
Wilt grondt tusschen beyden vry plaetse gheven.
11 Niet te veel te hooghen wilt vlijtigh wachten,
Wast ghy met sapkens, oft waterigh’ inckten,
Wilt op een soet verdrijven altijts trachten,
Oft werckt ghy met kool’ en crijt, hebt u schachten
Met boomwoll’ in, tot sulcx de meetse tinten {Mizza tinte is den grouwen gront, oft half verwe.}
Doet weersijds vloeyen, t’zy of ghy nae printen
Doet, oft nae rondt, dat niet en can beweghen, {Dat het goet na printen oft handelingh is te doen, daer diepsel en hooghsel is, oock nae het rondt.}
Elck doet geeren daer hy toe is gheneghen.
12 Fraey printen met gronden, en hooghsels cluchtich
Hebben menigh gheest zijn ooghen ontsloten,
Ghelijck daer zijn die van Parmens gheruchtich,
En ander, dus om zijn in Consten vruchtich,
Begreffijt uwen gheest met sulcke loten,
Of doet nae yet fraeys van plaister ghegoten,
En merckt op de daghen wel in het legghen :
Want de hooghsels vry al mede wat segghen. {Dat het hoogen veel doet in der Teycken-const.}
13 Als ghy de handt hebt wacker sonder swaerheyt
Nu ghemaeckt, door oeffeninghe gheduldich, {Dat men veel na t’leven doen moet. In het leven is een seker soete simpel doenlijcheyt.}
En d’ooghen aenvanghen te hebben claerheyt,
Gaet van de vercieringhe totter waerheyt,
Dat is, tot het leven ons meest ghehuldich,
In welck een doenlijcke soetheyt eenvuldich
Oprecht is blijckend’ in’t stilstaen en rueren,
Dat zy u Leydsterr’, om tschip nae te stueren
14 Dits t’wit om nae schieten, den grondt om bouwen, { T'leven der Schildery, leydtsterre, grontsteen, en schiet-wit.}
Gheenen beteren Text is t’allegeren,
Schoonder, noch vaster voorbeeldt om betrouwen,
Als volcomen naeckten van Mans, en Vrouwen,
De gheleertste Boecken om in studeren,
Zijn dit, als een oneyndigh practiseren
Soo zijn Kinder-naeckten, en alle Dieren,
T’waer anders onmogh’lijck om te versieren.
15 T’is wonder wat gracy men siet uytstorten {In’t leven vindt ment al.}
De Natuer in’t leven, aen alle sijden,
Hier is al te vinden wat ons mach schorten
Van werckinghe, steldsel, en schoon vercorten
Omtreck, en binne-werck, om ons verblijden :
Door veel doen, en herdoen, met langhe tijden { Datmen uyt zijn selven doen moet, om inventie te hebben.}
raecktmen ervaren als Meester ter eeren :
maer uyt zijn selven doen moetmen oock leeren.
16 Inventy van jonghs moet oock med’ opwassen,
Anders wy qualijck ordineren souden,
En moesten dan om sien naer anders cassen,
Wy moeten oock op proporty wel passen,
Als wy vergrooten, oft vercleenen wouden,
En sonderlingh moesten wy wel onthouden,
T’ghene wy teeckenen om worden vroeder,
Want siet, Memoria is de Muses Moeder. {Memorie, moeder der Muses, daerom gheheeten Mnemosyne, Siet Plutarchum in zijn Kindertucht.}
Quotation
Ten is niet genoeg dat men den Filosoof Sokrates aen zijn kalen kop, platten ingevallen neuze en uit puilende oogen kent. Plutarchus zeyt in't gros, dat de Schilders, die na 't leven konterfeyten, yverich acht geeven op de gelijkenisse des aengezichts, opslach der oogen, of trekken des voorhoofts, waer uit men der menschen zeedenaert verneemt. Let dan op die deelen, als of gy haren zeedenaert naspeurde, maer met een schilderachtich oog, vaerdiger tot uitbeelden, als tot uitspreeken; op dat, zoo wel hand als verstant, flux en vaerdich worde.
Quotation
Die ghene onder en tusschen dewelcke het teyckenen langh ghenoegh en met eenene vlijtighen ernst gheoeffent hebben, moghen ’t hier by niet laeten blijven en d’aenghevoanghene Konste ten halven niet laeten steken; aengesien de Teycken-konst (alhoewelse met goed recht voor een gantsch ghewightigh point en voor den eenighen ghebaenden wegh tot de Schilder-Konst en d’andere Bootser-konsten gheouden wordt) maer alleenlick een aenleydinghe tot yet grootsers schijnt te wesen. De verwen hebben een sonderlinghe kracht om onse ooghen tot sich te trecken, seght Plutarchus {In Pericle circa ipsum initium}, vermids ’t menschelicke ghesicht door de bloeyende lieffelickheyd der selvighen krachtighlick opgheweckt ende ghespijst wordt. Ghelijck het oversulcks uyt ons voorighe bewijs lichtelicken is af te nemen, dat een welgheproportioneerde Teyckeningh de waere ghelijckenisse der afgheteyckender dinghen ghenoeghsaemlick uyt-druckt; soo en magh men evenwel de schaduwe deser onvolmaeckter ghelijckenisse met de levendighe volmaecktheyd van een veelverwighe Schilderye in ’t minste niet verghelijcken.
Quotation
Wat de minne-stuypen belanght, Prosperius geeft ons te verstaen dat de Kunst-minne een krachtigh middel is om de selvighe t'overkomen. Soo vernemen wy oock uyt Plutarchus {Lib. III Elegh.} dat gramschap ende quad-willigheyd gheen Herberghe konnen ghevinden in een Konst-lievende gemoed. 't En is ons niet onbekent dat eenighe onder den valschen schijn van Konst-liefde haer verkanckerde ghemoed met allerley quadwillighe aenslaeghen en slimme grepen heymelick besigh houden: Van dese spreken wy niet: 't ghene wy segghen, is maer alleen te verstaen van d'ongheveynsde Lief-hebbers.
Quotation
Wy aenschouwen de Schilderije van een hagedisse, van een Simme, van Tersites tronie met lust ende verwonderingh, seght Plutarchus {de poesis aud.}, meer om de ghelijckenisse die wy daer in sien dan om de schoonheyd. Want alhoewel men het ghene in sijn eyghen nature leelick is niet en kan schoon maecken, d'imitatie van schoone of leelicke dinghen werd nochtans sonder eenigh onderscheyd gepresen.
Quotation
Je confesse que quand à l’homme nud, Michel Ange tient du prodige, du miracle, & a plus que de l’humain : persone ne l’a jamais surpassé, j’entens dans une maniere seule, qui est de faire un nud plein de muscles & recherché, avec des racourcis & des mouvemens fort hardis, qui font voir en detail la difficulté de l’art : & chaque partie du corps, & toutes ensembles sont si excellentes, que j’ose dire qu’on ne peut faire, ni même imaginer une chose plus excellente, ni plus parfaite. Mais dans le reste il est non seulement au dessous de soi même, mais encore au dessous des autres ; parceque ou il ne sait pas, ou il ne veut pas observer les differences des âges & des sexes, que nous avons marquées ci dessus, dans les quelles Rafael est si admirable ; & pour trancher court, qui voit une seule figure de Michel Ange, les voit toutes. Mais il faut prendre garde que dans le nud, Michel Ange a pris la forme la plus terrible, & la plus recherchée ; & Rafael la plus agreable, & la plus gracieuse. C’est là dessus que quelques uns ont comparé Michel Ange à Dante, & Rafael à Petrarque.
Quotation
16 Inventy van jonghs moet oock med’ opwassen,
Anders wy qualijck ordineren souden,
En moesten dan om sien naer anders cassen,
Wy moeten oock op proporty wel passen,
Als wy vergrooten, oft vercleenen wouden,
En sonderlingh moesten wy wel onthouden,
T’ghene wy teeckenen om worden vroeder,
Want siet, Memoria is de Muses Moeder. {Memorie, moeder der Muses, daerom gheheeten Mnemosyne, Siet Plutarchum in zijn Kindertucht.}
Quotation
Je confesse que quand à l’homme nud, Michel Ange tient du prodige, du miracle, & a plus que de l’humain : persone ne l’a jamais surpassé, j’entens dans une maniere seule, qui est de faire un nud plein de muscles & recherché, avec des racourcis & des mouvemens fort hardis, qui font voir en detail la difficulté de l’art : & chaque partie du corps, & toutes ensembles sont si excellentes, que j’ose dire qu’on ne peut faire, ni même imaginer une chose plus excellente, ni plus parfaite. Mais dans le reste il est non seulement au dessous de soi même, mais encore au dessous des autres ; parceque ou il ne sait pas, ou il ne veut pas observer les differences des âges & des sexes, que nous avons marquées ci dessus, dans les quelles Rafael est si admirable ; & pour trancher court, qui voit une seule figure de Michel Ange, les voit toutes. Mais il faut prendre garde que dans le nud, Michel Ange a pris la forme la plus terrible, & la plus recherchée ; & Rafael la plus agreable, & la plus gracieuse. C’est là dessus que quelques uns ont comparé Michel Ange à Dante, & Rafael à Petrarque.
Quotation
Je confesse que quand à l’homme nud, Michel Ange tient du prodige, du miracle, & a plus que de l’humain : persone ne l’a jamais surpassé, j’entens dans une maniere seule, qui est de faire un nud plein de muscles & recherché, avec des racourcis & des mouvemens fort hardis, qui font voir en detail la difficulté de l’art : & chaque partie du corps, & toutes ensembles sont si excellentes, que j’ose dire qu’on ne peut faire, ni même imaginer une chose plus excellente, ni plus parfaite. Mais dans le reste il est non seulement au dessous de soi même, mais encore au dessous des autres ; parceque ou il ne sait pas, ou il ne veut pas observer les differences des âges & des sexes, que nous avons marquées ci dessus, dans les quelles Rafael est si admirable ; & pour trancher court, qui voit une seule figure de Michel Ange, les voit toutes. Mais il faut prendre garde que dans le nud, Michel Ange a pris la forme la plus terrible, & la plus recherchée ; & Rafael la plus agreable, & la plus gracieuse. C’est là dessus que quelques uns ont comparé Michel Ange à Dante, & Rafael à Petrarque.
Quotation
Wanneer de Schilders eenighe schoone ende bevallighe tronien, daer nochtans ’t eene of ’t andere ghebreck in ghespeurt wordt bestaen te Contrefeyten seght Plutarchus {In Cimonis vita.}, wy plaghten dan op deselvighe te versoecken, datse die mismaeckte hardigheyd niet t’eenemael en souden voorby gaen, noch oock al te besighlick uytdrucken, overmids het seker is dat het Beeld dat of soo ghehandelt wesende, ofte omghelijck, ofte leelick schijnen sal.
Quotation
De Griecksche Schilders hebben dese vermenghinghe der verwen een verdervinghe ofte ontwordinghe ghenaemt, ghelijck ons Porphyrius Lib. IV. De Abstinentia het selvighe te verstaen gheeft. Soo segt oock Plutarchus in sijn boeck van de ruchtbaerheyd der Atheniensen, dat den Schilder Apollodorus, die de corruptie ofte ontwordinghe der verwen als oock de maniere van ’t schaduwen aller eerst ghevonden heeft, een Athenisch borger was. Hy stelt ons insgelijcks in een andere plaets {Sympos. problem. viii. 5.} de rechte reden voor ooghen die d’oude Konstenaers bewoghen heeft dese vermenghinghe der verwen een ontwordinghe te noemen. Immers is het kennelick dat de Schilder-konst door ’t toedoen van een welghemaetighde vermenghinghe ende verscheydenheyd der verwen te weghe brenght, dat men in haere Beelden de levende gelijckenisse van d’afghebeelde persoonen bescheydenlick bespeuren kan.
Quotation
Aller menschen ghesicht en is niet begaeft met de selvighe oordeelenskracht; seght Plutarchus {apud Stobaeum ser de Venere & amore}, 't eene ghesicht is meer volmaeckt door de Nature en beter geoffenet door de konst als het ander om het gene schoon is te onderkennen. Hier uyt ontstaet het dat de Schilders met een vaerdighe gauwigheyd van de ghedaenten ende ghestaltenissen der dingen weten te oordeelen. Als een onwetend mensche, eenen rechten Idioot, volmondelick bekendt dat hy de Venus die Zeuxis gheschildert hadde niet schoon en vond; Neem mijne ogen seyde Nicomachus, en sy sall een Godinne schijnen te sijn.
Quotation
Les livres qui sont propres aux Peintres, sont la Bible, l’Histoire des Juifs, de Joseph, l’Histoire Romaine, le Tite Live, Homere, l’Histoire Ecclesiastique de Godeau, Baronius, les Metamorphoses d’Ovide de Durier, les tableaux de Philostrate, Plutarque des hommes illustres, Pausanias, la religion des Romains, la Colomne [sic] Trajane, les livres de medailles, les bas Reliefs de Perier, Horace, certains Romans capables d’entretenir le genie, & de fortifier par les belles idées, qu’ils donnent des choses.
Le Peintre peut encore se servir, quand il en aura besoin de la Mitologie des Dieux, les images des Dieux, l’Inconologie [sic], les Fables d’Hyginus, la perspective pratique, Leonard de Vinci Paul Lomasse, Jean Baptiste Armeniny, Franciscus Junius, le Sieur de Cambray, Monsieur Felibien sur le tableau d’Alexandre de la main de Monsieur le Brun.
Voila a peu prés la bibliotheque d’un Peintre qu’il doit lire souvent, à moins qu’il ne veuille se contenter de posseder la peinture, comme le plus sale de tous les Métiers, & non comme le plus noble de tous les Arts.
Quotation
16 Inventy van jonghs moet oock med’ opwassen,
Anders wy qualijck ordineren souden,
En moesten dan om sien naer anders cassen,
Wy moeten oock op proporty wel passen,
Als wy vergrooten, oft vercleenen wouden,
En sonderlingh moesten wy wel onthouden,
T’ghene wy teeckenen om worden vroeder,
Want siet, Memoria is de Muses Moeder. {Memorie, moeder der Muses, daerom gheheeten Mnemosyne, Siet Plutarchum in zijn Kindertucht.}
Quotation
Analogie Proportie, oft maet der Lidtmaten eens Menschen Beeldts. Het derde Capittel.
1 Proporty, oft ghelijckmaticheyt puere,
Is (ghelijck Plutarhus verhaelt in reden)
Een schoon heerlijck cieraet in der Natuere,
Dees Proporty in ghebouw oft figuere,
Noemt Vitruvius (als Constigh van zeden)
Een seker over-een-comingh der leden,
Oft eyghenschappen als ghebouws in orden,
Als sy wel beleydt nae der Conste worden.
2 Want nae zijn segghen zijn by een gheleken,
Eens Menschen Lichaem, en Tempel bequame, {Een Menschen Lichaem met zijn leden vergeleken by eenen Tempel met zijn deelen.}
Dit accordeert wel met des Heeren spreken,
Daer hy seyde van den Tempel te breken,
En meende den Tempel zijn reyn Lichame :
De forme van eens Menschen lijf eersame
Is edel, en van Natuere te wonder,
Ghevoeght te samen met conste bysonder.
3 Van daer t’hayr aen t’voorhooft begint te wassen,
Tot onder den kin, dat wy t’Aensicht nommen,
Is het thiende deel van des Lichaems massen, {Den Mensch is thien aensichten langh, en reyckt soo wijdt als hy langh is.}
In de lengde begrepen, oock sal passen
De lengde des handts, van daer sy can crommen,
Aen den aerem tot t’eynden uyt, en commen
Recht op de mate des aensichts, te weten,
Tot t’eynde des middel vinghers ghemeten.
4 Indien men de mate van den gheheelen
Hoofde meet, van kop tot kin, men sal vinden
T’achtste deel des Lichaems, en spantmen seelen
Achter van kop tot t’eynden hals, acht deelen {Acht hoofden langh is den Mensch.}
Salmen oock hebben, en van het beginnen
Des hayrs aen t’voorhooft, afdalende binnen
Op s’Menschen borst, in het hooghste verheffen,
Een recht seste deel salmen vinden effen.
Quotation
Je confesse que quand à l’homme nud, Michel Ange tient du prodige, du miracle, & a plus que de l’humain : persone ne l’a jamais surpassé, j’entens dans une maniere seule, qui est de faire un nud plein de muscles & recherché, avec des racourcis & des mouvemens fort hardis, qui font voir en detail la difficulté de l’art : & chaque partie du corps, & toutes ensembles sont si excellentes, que j’ose dire qu’on ne peut faire, ni même imaginer une chose plus excellente, ni plus parfaite. Mais dans le reste il est non seulement au dessous de soi même, mais encore au dessous des autres ; parceque ou il ne sait pas, ou il ne veut pas observer les differences des âges & des sexes, que nous avons marquées ci dessus, dans les quelles Rafael est si admirable ; & pour trancher court, qui voit une seule figure de Michel Ange, les voit toutes. Mais il faut prendre garde que dans le nud, Michel Ange a pris la forme la plus terrible, & la plus recherchée ; & Rafael la plus agreable, & la plus gracieuse. C’est là dessus que quelques uns ont comparé Michel Ange à Dante, & Rafael à Petrarque.
Quotation
Je confesse que quand à l’homme nud, Michel Ange tient du prodige, du miracle, & a plus que de l’humain : persone ne l’a jamais surpassé, j’entens dans une maniere seule, qui est de faire un nud plein de muscles & recherché, avec des racourcis & des mouvemens fort hardis, qui font voir en detail la difficulté de l’art : & chaque partie du corps, & toutes ensembles sont si excellentes, que j’ose dire qu’on ne peut faire, ni même imaginer une chose plus excellente, ni plus parfaite. Mais dans le reste il est non seulement au dessous de soi même, mais encore au dessous des autres ; parceque ou il ne sait pas, ou il ne veut pas observer les differences des âges & des sexes, que nous avons marquées ci dessus, dans les quelles Rafael est si admirable ; & pour trancher court, qui voit une seule figure de Michel Ange, les voit toutes. Mais il faut prendre garde que dans le nud, Michel Ange a pris la forme la plus terrible, & la plus recherchée ; & Rafael la plus agreable, & la plus gracieuse. C’est là dessus que quelques uns ont comparé Michel Ange à Dante, & Rafael à Petrarque.
Quotation
De Griecksche Schilders hebben dese vermenghinghe der verwen een verdervinghe ofte ontwordinghe ghenaemt, ghelijck ons Porphyrius Lib. IV. De Abstinentia het selvighe te verstaen gheeft. Soo segt oock Plutarchus in sijn boeck van de ruchtbaerheyd der Atheniensen, dat den Schilder Apollodorus, die de corruptie ofte ontwordinghe der verwen als oock de maniere van ’t schaduwen aller eerst ghevonden heeft, een Athenisch borger was. Hy stelt ons insgelijcks in een andere plaets {Sympos. problem. viii. 5.} de rechte reden voor ooghen die d’oude Konstenaers bewoghen heeft dese vermenghinghe der verwen een ontwordinghe te noemen. Immers is het kennelick dat de Schilder-konst door ’t toedoen van een welghemaetighde vermenghinghe ende verscheydenheyd der verwen te weghe brenght, dat men in haere Beelden de levende gelijckenisse van d’afghebeelde persoonen bescheydenlick bespeuren kan.
Quotation
Ten is niet genoeg dat men den Filosoof Sokrates aen zijn kalen kop, platten ingevallen neuze en uit puilende oogen kent. Plutarchus zeyt in't gros, dat de Schilders, die na 't leven konterfeyten, yverich acht geeven op de gelijkenisse des aengezichts, opslach der oogen, of trekken des voorhoofts, waer uit men der menschen zeedenaert verneemt. Let dan op die deelen, als of gy haren zeedenaert naspeurde, maer met een schilderachtich oog, vaerdiger tot uitbeelden, als tot uitspreeken; op dat, zoo wel hand als verstant, flux en vaerdich worde.
Quotation
…de Schilderye is een swijghende Poesye; de Poesye daer en teghen is een sprekende Schilderye. Op welck segghen Plutarchus dese woorden toe past, die dinghen, seght hy {Bellone an pace clariores fuerent Athenienses}, dewelcke de Schilder-Konst vertoont als offe teghenwoordighlick gedaen wierden, de selvighe stelt ons de spraeck-konst voor ooghen als offe langhe te vooren gheschiedt waeren, ende ghelijck de Schilders dat met verwen afbeelden, 't gene de Schrijvers met woorden uytdrucken, soo is 't dat sy maer alleen verschillen in de materie en maniere van imitatie; want sy hebben alle beyde 't selvige oogenmerck.
Quotation
…de Schilderye is een swijghende Poesye; de Poesye daer en teghen is een sprekende Schilderye. Op welck segghen Plutarchus dese woorden toe past, die dinghen, seght hy {Bellone an pace clariores fuerent Athenienses}, dewelcke de Schilder-Konst vertoont als offe teghenwoordighlick gedaen wierden, de selvighe stelt ons de spraeck-konst voor ooghen als offe langhe te vooren gheschiedt waeren, ende ghelijck de Schilders dat met verwen afbeelden, 't gene de Schrijvers met woorden uytdrucken, soo is 't dat sy maer alleen verschillen in de materie en maniere van imitatie; want sy hebben alle beyde 't selvige oogenmerck.
Quotation
[...] so en behoeft het ons niet vreemd te schijnen dat Plinius {Lib. XXXV. Cap. 5} de Stad Sicyon ’t Vader-landt ofte de gheboort plaetse der Schilder-konste heeft genaemt. So seght Strabo {Lib. VII. Geograph.} insghelijcks dat de Schilder-konst, de Giet-konst, met alle d’andere konsten van dien aerd, meest van allen te Corinthen en te Sicyon hebben toeghenomen. Oresius {Lib. V. hist. Cap. 3} sprekende van Corinthen, betuyght dat dese Stad gheduyrende den tijd van ettelicke eeuwen eenen winckel van allerley Konsten en Konstenaers gheweest is, ja een ghemeyne Koop-stad van Asia ende Europa wat Sicyon belanght, Plutarchus, in ’t leven van Aratus, spreeckt daervan wijdloopiglick. So seght Isidonius Apollinaris { Lib. VI Epist. 12} dat Griecken-land was beroemd vanweghen de fraaye Schilders en Beeld-houwers die het voorghebraght hadde. ’t Is mede kennelick wat ghevoelen Plinius van de Griecken ghehad heeft, als hy {in praefat. ardui operis.} se noemt grond-leggers ofte opbouwers van de Schilder-konste en Giet-konste.
Quotation
Plutarchus maeckt insgelijkcks een merckelick onderscheyd tusschen de voorgemelde Gratie en dese onbedwongen schijnlosse stoutvaerdigheyd van de welcke wy alhier aenghevanghen hebben te spreken; De ghedichten van Antimachus, segt hy {In Timoleonte.}, mitsgaeders oock de tafereelen van Dionysius, ghelijckse een gheweldigh stercke kracht der Konste in sich hebben, soo schijnense al te seer bedwonghen ende bearbeydt te sijn. Men kan dit daer en teghen in de Schilderijen van Nicomachus als oock in de ghedichten van Homerus, benevens d’andere deughden en gratien diemen daer in vindt, aenmercken, datse vaerdighlick en gantsch ghemackelick schijnen ghedaen te sijn. Soo word dan de bevalligheyd der Schilderijen bevalligher gemaeckt wanneer men in de selvighe een gemackelicke vaerdigheyd verneemt, ontstaende uyt d’opwellende kracht der Inventie die uyt de volle borst des moedighen Konstenaers, als uyt eenen rijcken springhader, overvloedighlick uytbortelt.
Quotation
In waare Geschiedenissen of Historien luistert het wat naau, en een vernuftig Meester zal hem wel wachten de betamelykheid te buiten te gaan, om de Lichamen van Man of Vrou, al te veel t’ontblooten, en voornamentlyk eerbare Vrouwen, op dat het niet tot een verkeerden zin mogt geduid werden, tegenstrydig met de waarheid, maar wel zo dat men behoorlyk onderscheiden kan welk een Lichtvaardig of Deugdzaam mensch zy. Inzonderheid de Bybelze Historien, of die van Plutarchus, Titus Livius en anderen.
Quotation
…de Schilderye is een swijghende Poesye; de Poesye daer en teghen is een sprekende Schilderye. Op welck segghen Plutarchus dese woorden toe past, die dinghen, seght hy {Bellone an pace clariores fuerent Athenienses}, dewelcke de Schilder-Konst vertoont als offe teghenwoordighlick gedaen wierden, de selvighe stelt ons de spraeck-konst voor ooghen als offe langhe te vooren gheschiedt waeren, ende ghelijck de Schilders dat met verwen afbeelden, 't gene de Schrijvers met woorden uytdrucken, soo is 't dat sy maer alleen verschillen in de materie en maniere van imitatie; want sy hebben alle beyde 't selvige oogenmerck.
Quotation
Die ghene onder en tusschen dewelcke het teyckenen langh ghenoegh en met eenene vlijtighen ernst gheoeffent hebben, moghen ’t hier by niet laeten blijven en d’aenghevoanghene Konste ten halven niet laeten steken; aengesien de Teycken-konst (alhoewelse met goed recht voor een gantsch ghewightigh point en voor den eenighen ghebaenden wegh tot de Schilder-Konst en d’andere Bootser-konsten gheouden wordt) maer alleenlick een aenleydinghe tot yet grootsers schijnt te wesen. De verwen hebben een sonderlinghe kracht om onse ooghen tot sich te trecken, seght Plutarchus {In Pericle circa ipsum initium}, vermids ’t menschelicke ghesicht door de bloeyende lieffelickheyd der selvighen krachtighlick opgheweckt ende ghespijst wordt. Ghelijck het oversulcks uyt ons voorighe bewijs lichtelicken is af te nemen, dat een welgheproportioneerde Teyckeningh de waere ghelijckenisse der afgheteyckender dinghen ghenoeghsaemlick uyt-druckt; soo en magh men evenwel de schaduwe deser onvolmaeckter ghelijckenisse met de levendighe volmaecktheyd van een veelverwighe Schilderye in ’t minste niet verghelijcken.
Quotation
Die ghene onder en tusschen dewelcke het teyckenen langh ghenoegh en met eenene vlijtighen ernst gheoeffent hebben, moghen ’t hier by niet laeten blijven en d’aenghevoanghene Konste ten halven niet laeten steken; aengesien de Teycken-konst (alhoewelse met goed recht voor een gantsch ghewightigh point en voor den eenighen ghebaenden wegh tot de Schilder-Konst en d’andere Bootser-konsten gheouden wordt) maer alleenlick een aenleydinghe tot yet grootsers schijnt te wesen. De verwen hebben een sonderlinghe kracht om onse ooghen tot sich te trecken, seght Plutarchus {In Pericle circa ipsum initium}, vermids ’t menschelicke ghesicht door de bloeyende lieffelickheyd der selvighen krachtighlick opgheweckt ende ghespijst wordt. Ghelijck het oversulcks uyt ons voorighe bewijs lichtelicken is af te nemen, dat een welgheproportioneerde Teyckeningh de waere ghelijckenisse der afgheteyckender dinghen ghenoeghsaemlick uyt-druckt; soo en magh men evenwel de schaduwe deser onvolmaeckter ghelijckenisse met de levendighe volmaecktheyd van een veelverwighe Schilderye in ’t minste niet verghelijcken.
Quotation
Je confesse que quand à l’homme nud, Michel Ange tient du prodige, du miracle, & a plus que de l’humain : persone ne l’a jamais surpassé, j’entens dans une maniere seule, qui est de faire un nud plein de muscles & recherché, avec des racourcis & des mouvemens fort hardis, qui font voir en detail la difficulté de l’art : & chaque partie du corps, & toutes ensembles sont si excellentes, que j’ose dire qu’on ne peut faire, ni même imaginer une chose plus excellente, ni plus parfaite. Mais dans le reste il est non seulement au dessous de soi même, mais encore au dessous des autres ; parceque ou il ne sait pas, ou il ne veut pas observer les differences des âges & des sexes, que nous avons marquées ci dessus, dans les quelles Rafael est si admirable ; & pour trancher court, qui voit une seule figure de Michel Ange, les voit toutes. Mais il faut prendre garde que dans le nud, Michel Ange a pris la forme la plus terrible, & la plus recherchée ; & Rafael la plus agreable, & la plus gracieuse. C’est là dessus que quelques uns ont comparé Michel Ange à Dante, & Rafael à Petrarque.
Quotation
Plutarchus maeckt insgelijkcks een merckelick onderscheyd tusschen de voorgemelde Gratie en dese onbedwongen schijnlosse stoutvaerdigheyd van de welcke wy alhier aenghevanghen hebben te spreken; De ghedichten van Antimachus, segt hy {In Timoleonte.}, mitsgaeders oock de tafereelen van Dionysius, ghelijckse een gheweldigh stercke kracht der Konste in sich hebben, soo schijnense al te seer bedwonghen ende bearbeydt te sijn. Men kan dit daer en teghen in de Schilderijen van Nicomachus als oock in de ghedichten van Homerus, benevens d’andere deughden en gratien diemen daer in vindt, aenmercken, datse vaerdighlick en gantsch ghemackelick schijnen ghedaen te sijn. Soo word dan de bevalligheyd der Schilderijen bevalligher gemaeckt wanneer men in de selvighe een gemackelicke vaerdigheyd verneemt, ontstaende uyt d’opwellende kracht der Inventie die uyt de volle borst des moedighen Konstenaers, als uyt eenen rijcken springhader, overvloedighlick uytbortelt.
Quotation
Plutarchus maeckt insgelijkcks een merckelick onderscheyd tusschen de voorgemelde Gratie en dese onbedwongen schijnlosse stoutvaerdigheyd van de welcke wy alhier aenghevanghen hebben te spreken; De ghedichten van Antimachus, segt hy {In Timoleonte.}, mitsgaeders oock de tafereelen van Dionysius, ghelijckse een gheweldigh stercke kracht der Konste in sich hebben, soo schijnense al te seer bedwonghen ende bearbeydt te sijn. Men kan dit daer en teghen in de Schilderijen van Nicomachus als oock in de ghedichten van Homerus, benevens d’andere deughden en gratien diemen daer in vindt, aenmercken, datse vaerdighlick en gantsch ghemackelick schijnen ghedaen te sijn. Soo word dan de bevalligheyd der Schilderijen bevalligher gemaeckt wanneer men in de selvighe een gemackelicke vaerdigheyd verneemt, ontstaende uyt d’opwellende kracht der Inventie die uyt de volle borst des moedighen Konstenaers, als uyt eenen rijcken springhader, overvloedighlick uytbortelt.
Quotation
Die ghene onder en tusschen dewelcke het teyckenen langh ghenoegh en met eenene vlijtighen ernst gheoeffent hebben, moghen ’t hier by niet laeten blijven en d’aenghevoanghene Konste ten halven niet laeten steken; aengesien de Teycken-konst (alhoewelse met goed recht voor een gantsch ghewightigh point en voor den eenighen ghebaenden wegh tot de Schilder-Konst en d’andere Bootser-konsten gheouden wordt) maer alleenlick een aenleydinghe tot yet grootsers schijnt te wesen. De verwen hebben een sonderlinghe kracht om onse ooghen tot sich te trecken, seght Plutarchus {In Pericle circa ipsum initium}, vermids ’t menschelicke ghesicht door de bloeyende lieffelickheyd der selvighen krachtighlick opgheweckt ende ghespijst wordt. Ghelijck het oversulcks uyt ons voorighe bewijs lichtelicken is af te nemen, dat een welgheproportioneerde Teyckeningh de waere ghelijckenisse der afgheteyckender dinghen ghenoeghsaemlick uyt-druckt; soo en magh men evenwel de schaduwe deser onvolmaeckter ghelijckenisse met de levendighe volmaecktheyd van een veelverwighe Schilderye in ’t minste niet verghelijcken.
Quotation
De Griecksche Schilders hebben dese vermenghinghe der verwen een verdervinghe ofte ontwordinghe ghenaemt, ghelijck ons Porphyrius Lib. IV. De Abstinentia het selvighe te verstaen gheeft. Soo segt oock Plutarchus in sijn boeck van de ruchtbaerheyd der Atheniensen, dat den Schilder Apollodorus, die de corruptie ofte ontwordinghe der verwen als oock de maniere van ’t schaduwen aller eerst ghevonden heeft, een Athenisch borger was. Hy stelt ons insgelijcks in een andere plaets {Sympos. problem. viii. 5.} de rechte reden voor ooghen die d’oude Konstenaers bewoghen heeft dese vermenghinghe der verwen een ontwordinghe te noemen. Immers is het kennelick dat de Schilder-konst door ’t toedoen van een welghemaetighde vermenghinghe ende verscheydenheyd der verwen te weghe brenght, dat men in haere Beelden de levende gelijckenisse van d’afghebeelde persoonen bescheydenlick bespeuren kan.
Quotation
Die ghene onder en tusschen dewelcke het teyckenen langh ghenoegh en met eenene vlijtighen ernst gheoeffent hebben, moghen ’t hier by niet laeten blijven en d’aenghevoanghene Konste ten halven niet laeten steken; aengesien de Teycken-konst (alhoewelse met goed recht voor een gantsch ghewightigh point en voor den eenighen ghebaenden wegh tot de Schilder-Konst en d’andere Bootser-konsten gheouden wordt) maer alleenlick een aenleydinghe tot yet grootsers schijnt te wesen. De verwen hebben een sonderlinghe kracht om onse ooghen tot sich te trecken, seght Plutarchus {In Pericle circa ipsum initium}, vermids ’t menschelicke ghesicht door de bloeyende lieffelickheyd der selvighen krachtighlick opgheweckt ende ghespijst wordt. Ghelijck het oversulcks uyt ons voorighe bewijs lichtelicken is af te nemen, dat een welgheproportioneerde Teyckeningh de waere ghelijckenisse der afgheteyckender dinghen ghenoeghsaemlick uyt-druckt; soo en magh men evenwel de schaduwe deser onvolmaeckter ghelijckenisse met de levendighe volmaecktheyd van een veelverwighe Schilderye in ’t minste niet verghelijcken.
Quotation
De Griecksche Schilders hebben dese vermenghinghe der verwen een verdervinghe ofte ontwordinghe ghenaemt, ghelijck ons Porphyrius Lib. IV. De Abstinentia het selvighe te verstaen gheeft. Soo segt oock Plutarchus in sijn boeck van de ruchtbaerheyd der Atheniensen, dat den Schilder Apollodorus, die de corruptie ofte ontwordinghe der verwen als oock de maniere van ’t schaduwen aller eerst ghevonden heeft, een Athenisch borger was. Hy stelt ons insgelijcks in een andere plaets {Sympos. problem. viii. 5.} de rechte reden voor ooghen die d’oude Konstenaers bewoghen heeft dese vermenghinghe der verwen een ontwordinghe te noemen. Immers is het kennelick dat de Schilder-konst door ’t toedoen van een welghemaetighde vermenghinghe ende verscheydenheyd der verwen te weghe brenght, dat men in haere Beelden de levende gelijckenisse van d’afghebeelde persoonen bescheydenlick bespeuren kan.
Quotation
De Griecksche Schilders hebben dese vermenghinghe der verwen een verdervinghe ofte ontwordinghe ghenaemt, ghelijck ons Porphyrius Lib. IV. De Abstinentia het selvighe te verstaen gheeft. Soo segt oock Plutarchus in sijn boeck van de ruchtbaerheyd der Atheniensen, dat den Schilder Apollodorus, die de corruptie ofte ontwordinghe der verwen als oock de maniere van ’t schaduwen aller eerst ghevonden heeft, een Athenisch borger was. Hy stelt ons insgelijcks in een andere plaets {Sympos. problem. viii. 5.} de rechte reden voor ooghen die d’oude Konstenaers bewoghen heeft dese vermenghinghe der verwen een ontwordinghe te noemen. Immers is het kennelick dat de Schilder-konst door ’t toedoen van een welghemaetighde vermenghinghe ende verscheydenheyd der verwen te weghe brenght, dat men in haere Beelden de levende gelijckenisse van d’afghebeelde persoonen bescheydenlick bespeuren kan.
Quotation
Wy aenschouwen de Schilderije van een hagedisse, van een Simme, van Tersites tronie met lust ende verwonderingh, seght Plutarchus {de poesis aud.}, meer om de ghelijckenisse die wy daer in sien dan om de schoonheyd. Want alhoewel men het ghene in sijn eyghen nature leelick is niet en kan schoon maecken, d'imitatie van schoone of leelicke dinghen werd nochtans sonder eenigh onderscheyd gepresen.
Quotation
Die ghene onder en tusschen dewelcke het teyckenen langh ghenoegh en met eenene vlijtighen ernst gheoeffent hebben, moghen ’t hier by niet laeten blijven en d’aenghevoanghene Konste ten halven niet laeten steken; aengesien de Teycken-konst (alhoewelse met goed recht voor een gantsch ghewightigh point en voor den eenighen ghebaenden wegh tot de Schilder-Konst en d’andere Bootser-konsten gheouden wordt) maer alleenlick een aenleydinghe tot yet grootsers schijnt te wesen. De verwen hebben een sonderlinghe kracht om onse ooghen tot sich te trecken, seght Plutarchus {In Pericle circa ipsum initium}, vermids ’t menschelicke ghesicht door de bloeyende lieffelickheyd der selvighen krachtighlick opgheweckt ende ghespijst wordt. Ghelijck het oversulcks uyt ons voorighe bewijs lichtelicken is af te nemen, dat een welgheproportioneerde Teyckeningh de waere ghelijckenisse der afgheteyckender dinghen ghenoeghsaemlick uyt-druckt; soo en magh men evenwel de schaduwe deser onvolmaeckter ghelijckenisse met de levendighe volmaecktheyd van een veelverwighe Schilderye in ’t minste niet verghelijcken.
Quotation
In waare Geschiedenissen of Historien luistert het wat naau, en een vernuftig Meester zal hem wel wachten de betamelykheid te buiten te gaan, om de Lichamen van Man of Vrou, al te veel t’ontblooten, en voornamentlyk eerbare Vrouwen, op dat het niet tot een verkeerden zin mogt geduid werden, tegenstrydig met de waarheid, maar wel zo dat men behoorlyk onderscheiden kan welk een Lichtvaardig of Deugdzaam mensch zy. Inzonderheid de Bybelze Historien, of die van Plutarchus, Titus Livius en anderen.
Quotation
31 Nadien der Griecken en Romeynen Zele
Ginck tot Pictura soo vierich vermeeren,
Dat sy verboden met straffen bevele, {Leest hier van in’t leven van Pamphilus den Macedonischen Schilder.}
Datmen niet en soude, dan alleen
Ele Gheboren kinderen, t’schilderen leeren,
Soo betaemt dan noch wel, de Const ter eeren,
Alle deucht en beleeftheyt hun beneven, {Plutarchus seght ooc, dat Emilius Paulus, onder ander edel Consten, zijn Sonen leerde beelt-houwen en schilderen.}
Die nu den Edelen Pinceel aencleven.
Quotation
9 Daerom een goet Meester waer goet ghevonden, {Den jongers is nut by een goet Meester, hun begin aen te nemen.}
Voor eerst, om goede manier aen te wennen,
En om te leeren seker vaste gronden
Int stellen, handelen, omtrecken, ronden,
Dagh, en schaduws plaetsen wel leeren kennen,
Eerst met Colen dan met Crijen oft Pennen,
Aerdich trecken op den dagh, datment nouwkens
Sien mach, en daer schaduw valt harde douwkens. {Soet op den dagh te trecken.}
10 Ghy meught van als doen, artseren, en wasschen,
nae den lust ws gheests met een vierich pooghen,
In het conterfeyten in handen rasschen,
Tot Kool’ en Crijt, op Papier graeuw als asschen, {Te teyckenen op Papier dat grondt heeft, om hoogen en diepen is seer voorderlijck.}
Oft een bleeckachtich blaeuw, om op te hooghen,
En op te diepen : doch wilt niet ghedooghen,
Hooghsel, en diepsel malcander t’Aencleven {Datmen hooghsel en diepsel niet sal te by malcander brenghen.}
Wilt grondt tusschen beyden vry plaetse gheven.
11 Niet te veel te hooghen wilt vlijtigh wachten,
Wast ghy met sapkens, oft waterigh’ inckten,
Wilt op een soet verdrijven altijts trachten,
Oft werckt ghy met kool’ en crijt, hebt u schachten
Met boomwoll’ in, tot sulcx de meetse tinten {Mizza tinte is den grouwen gront, oft half verwe.}
Doet weersijds vloeyen, t’zy of ghy nae printen
Doet, oft nae rondt, dat niet en can beweghen, {Dat het goet na printen oft handelingh is te doen, daer diepsel en hooghsel is, oock nae het rondt.}
Elck doet geeren daer hy toe is gheneghen.
12 Fraey printen met gronden, en hooghsels cluchtich
Hebben menigh gheest zijn ooghen ontsloten,
Ghelijck daer zijn die van Parmens gheruchtich,
En ander, dus om zijn in Consten vruchtich,
Begreffijt uwen gheest met sulcke loten,
Of doet nae yet fraeys van plaister ghegoten,
En merckt op de daghen wel in het legghen :
Want de hooghsels vry al mede wat segghen. {Dat het hoogen veel doet in der Teycken-const.}
13 Als ghy de handt hebt wacker sonder swaerheyt
Nu ghemaeckt, door oeffeninghe gheduldich, {Dat men veel na t’leven doen moet. In het leven is een seker soete simpel doenlijcheyt.}
En d’ooghen aenvanghen te hebben claerheyt,
Gaet van de vercieringhe totter waerheyt,
Dat is, tot het leven ons meest ghehuldich,
In welck een doenlijcke soetheyt eenvuldich
Oprecht is blijckend’ in’t stilstaen en rueren,
Dat zy u Leydsterr’, om tschip nae te stueren
14 Dits t’wit om nae schieten, den grondt om bouwen, { T'leven der Schildery, leydtsterre, grontsteen, en schiet-wit.}
Gheenen beteren Text is t’allegeren,
Schoonder, noch vaster voorbeeldt om betrouwen,
Als volcomen naeckten van Mans, en Vrouwen,
De gheleertste Boecken om in studeren,
Zijn dit, als een oneyndigh practiseren
Soo zijn Kinder-naeckten, en alle Dieren,
T’waer anders onmogh’lijck om te versieren.
15 T’is wonder wat gracy men siet uytstorten {In’t leven vindt ment al.}
De Natuer in’t leven, aen alle sijden,
Hier is al te vinden wat ons mach schorten
Van werckinghe, steldsel, en schoon vercorten
Omtreck, en binne-werck, om ons verblijden :
Door veel doen, en herdoen, met langhe tijden { Datmen uyt zijn selven doen moet, om inventie te hebben.}
raecktmen ervaren als Meester ter eeren :
maer uyt zijn selven doen moetmen oock leeren.
16 Inventy van jonghs moet oock med’ opwassen,
Anders wy qualijck ordineren souden,
En moesten dan om sien naer anders cassen,
Wy moeten oock op proporty wel passen,
Als wy vergrooten, oft vercleenen wouden,
En sonderlingh moesten wy wel onthouden,
T’ghene wy teeckenen om worden vroeder,
Want siet, Memoria is de Muses Moeder. {Memorie, moeder der Muses, daerom gheheeten Mnemosyne, Siet Plutarchum in zijn Kindertucht.}
Quotation
16 Inventy van jonghs moet oock med’ opwassen,
Anders wy qualijck ordineren souden,
En moesten dan om sien naer anders cassen,
Wy moeten oock op proporty wel passen,
Als wy vergrooten, oft vercleenen wouden,
En sonderlingh moesten wy wel onthouden,
T’ghene wy teeckenen om worden vroeder,
Want siet, Memoria is de Muses Moeder. {Memorie, moeder der Muses, daerom gheheeten Mnemosyne, Siet Plutarchum in zijn Kindertucht.}
Quotation
Analogie Proportie, oft maet der Lidtmaten eens Menschen Beeldts. Het derde Capittel.
1 Proporty, oft ghelijckmaticheyt puere,
Is (ghelijck Plutarhus verhaelt in reden)
Een schoon heerlijck cieraet in der Natuere,
Dees Proporty in ghebouw oft figuere,
Noemt Vitruvius (als Constigh van zeden)
Een seker over-een-comingh der leden,
Oft eyghenschappen als ghebouws in orden,
Als sy wel beleydt nae der Conste worden.
2 Want nae zijn segghen zijn by een gheleken,
Eens Menschen Lichaem, en Tempel bequame, {Een Menschen Lichaem met zijn leden vergeleken by eenen Tempel met zijn deelen.}
Dit accordeert wel met des Heeren spreken,
Daer hy seyde van den Tempel te breken,
En meende den Tempel zijn reyn Lichame :
De forme van eens Menschen lijf eersame
Is edel, en van Natuere te wonder,
Ghevoeght te samen met conste bysonder.
3 Van daer t’hayr aen t’voorhooft begint te wassen,
Tot onder den kin, dat wy t’Aensicht nommen,
Is het thiende deel van des Lichaems massen, {Den Mensch is thien aensichten langh, en reyckt soo wijdt als hy langh is.}
In de lengde begrepen, oock sal passen
De lengde des handts, van daer sy can crommen,
Aen den aerem tot t’eynden uyt, en commen
Recht op de mate des aensichts, te weten,
Tot t’eynde des middel vinghers ghemeten.
4 Indien men de mate van den gheheelen
Hoofde meet, van kop tot kin, men sal vinden
T’achtste deel des Lichaems, en spantmen seelen
Achter van kop tot t’eynden hals, acht deelen {Acht hoofden langh is den Mensch.}
Salmen oock hebben, en van het beginnen
Des hayrs aen t’voorhooft, afdalende binnen
Op s’Menschen borst, in het hooghste verheffen,
Een recht seste deel salmen vinden effen.
Quotation
Analogie Proportie, oft maet der Lidtmaten eens Menschen Beeldts. Het derde Capittel.
1 Proporty, oft ghelijckmaticheyt puere,
Is (ghelijck Plutarhus verhaelt in reden)
Een schoon heerlijck cieraet in der Natuere,
Dees Proporty in ghebouw oft figuere,
Noemt Vitruvius (als Constigh van zeden)
Een seker over-een-comingh der leden,
Oft eyghenschappen als ghebouws in orden,
Als sy wel beleydt nae der Conste worden.
Quotation
Analogie Proportie, oft maet der Lidtmaten eens Menschen Beeldts. Het derde Capittel.
1 Proporty, oft ghelijckmaticheyt puere,
Is (ghelijck Plutarhus verhaelt in reden)
Een schoon heerlijck cieraet in der Natuere,
Dees Proporty in ghebouw oft figuere,
Noemt Vitruvius (als Constigh van zeden)
Een seker over-een-comingh der leden,
Oft eyghenschappen als ghebouws in orden,
Als sy wel beleydt nae der Conste worden.
Quotation
…de Schilderye is een swijghende Poesye; de Poesye daer en teghen is een sprekende Schilderye. Op welck segghen Plutarchus dese woorden toe past, die dinghen, seght hy {Bellone an pace clariores fuerent Athenienses}, dewelcke de Schilder-Konst vertoont als offe teghenwoordighlick gedaen wierden, de selvighe stelt ons de spraeck-konst voor ooghen als offe langhe te vooren gheschiedt waeren, ende ghelijck de Schilders dat met verwen afbeelden, 't gene de Schrijvers met woorden uytdrucken, soo is 't dat sy maer alleen verschillen in de materie en maniere van imitatie; want sy hebben alle beyde 't selvige oogenmerck.
Quotation
Aller menschen ghesicht en is niet begaeft met de selvighe oordeelenskracht; seght Plutarchus {apud Stobaeum ser de Venere & amore}, 't eene ghesicht is meer volmaeckt door de Nature en beter geoffenet door de konst als het ander om het gene schoon is te onderkennen. Hier uyt ontstaet het dat de Schilders met een vaerdighe gauwigheyd van de ghedaenten ende ghestaltenissen der dingen weten te oordeelen. Als een onwetend mensche, eenen rechten Idioot, volmondelick bekendt dat hy de Venus die Zeuxis gheschildert hadde niet schoon en vond; Neem mijne ogen seyde Nicomachus, en sy sall een Godinne schijnen te sijn.
Quotation
Wy aenschouwen de Schilderije van een hagedisse, van een Simme, van Tersites tronie met lust ende verwonderingh, seght Plutarchus {de poesis aud.}, meer om de ghelijckenisse die wy daer in sien dan om de schoonheyd. Want alhoewel men het ghene in sijn eyghen nature leelick is niet en kan schoon maecken, d'imitatie van schoone of leelicke dinghen werd nochtans sonder eenigh onderscheyd gepresen.
Quotation
Wat de minne-stuypen belanght, Prosperius geeft ons te verstaen dat de Kunst-minne een krachtigh middel is om de selvighe t'overkomen. Soo vernemen wy oock uyt Plutarchus {Lib. III Elegh.} dat gramschap ende quad-willigheyd gheen Herberghe konnen ghevinden in een Konst-lievende gemoed. 't En is ons niet onbekent dat eenighe onder den valschen schijn van Konst-liefde haer verkanckerde ghemoed met allerley quadwillighe aenslaeghen en slimme grepen heymelick besigh houden: Van dese spreken wy niet: 't ghene wy segghen, is maer alleen te verstaen van d'ongheveynsde Lief-hebbers.
Quotation
[...] so en behoeft het ons niet vreemd te schijnen dat Plinius {Lib. XXXV. Cap. 5} de Stad Sicyon ’t Vader-landt ofte de gheboort plaetse der Schilder-konste heeft genaemt. So seght Strabo {Lib. VII. Geograph.} insghelijcks dat de Schilder-konst, de Giet-konst, met alle d’andere konsten van dien aerd, meest van allen te Corinthen en te Sicyon hebben toeghenomen. Oresius {Lib. V. hist. Cap. 3} sprekende van Corinthen, betuyght dat dese Stad gheduyrende den tijd van ettelicke eeuwen eenen winckel van allerley Konsten en Konstenaers gheweest is, ja een ghemeyne Koop-stad van Asia ende Europa wat Sicyon belanght, Plutarchus, in ’t leven van Aratus, spreeckt daervan wijdloopiglick. So seght Isidonius Apollinaris { Lib. VI Epist. 12} dat Griecken-land was beroemd vanweghen de fraaye Schilders en Beeld-houwers die het voorghebraght hadde. ’t Is mede kennelick wat ghevoelen Plinius van de Griecken ghehad heeft, als hy {in praefat. ardui operis.} se noemt grond-leggers ofte opbouwers van de Schilder-konste en Giet-konste.
Quotation
Wanneer de Schilders eenighe schoone ende bevallighe tronien, daer nochtans ’t eene of ’t andere ghebreck in ghespeurt wordt bestaen te Contrefeyten seght Plutarchus {In Cimonis vita.}, wy plaghten dan op deselvighe te versoecken, datse die mismaeckte hardigheyd niet t’eenemael en souden voorby gaen, noch oock al te besighlick uytdrucken, overmids het seker is dat het Beeld dat of soo ghehandelt wesende, ofte omghelijck, ofte leelick schijnen sal.
Quotation
Die ghene onder en tusschen dewelcke het teyckenen langh ghenoegh en met eenene vlijtighen ernst gheoeffent hebben, moghen ’t hier by niet laeten blijven en d’aenghevoanghene Konste ten halven niet laeten steken; aengesien de Teycken-konst (alhoewelse met goed recht voor een gantsch ghewightigh point en voor den eenighen ghebaenden wegh tot de Schilder-Konst en d’andere Bootser-konsten gheouden wordt) maer alleenlick een aenleydinghe tot yet grootsers schijnt te wesen. De verwen hebben een sonderlinghe kracht om onse ooghen tot sich te trecken, seght Plutarchus {In Pericle circa ipsum initium}, vermids ’t menschelicke ghesicht door de bloeyende lieffelickheyd der selvighen krachtighlick opgheweckt ende ghespijst wordt. Ghelijck het oversulcks uyt ons voorighe bewijs lichtelicken is af te nemen, dat een welgheproportioneerde Teyckeningh de waere ghelijckenisse der afgheteyckender dinghen ghenoeghsaemlick uyt-druckt; soo en magh men evenwel de schaduwe deser onvolmaeckter ghelijckenisse met de levendighe volmaecktheyd van een veelverwighe Schilderye in ’t minste niet verghelijcken.
Quotation
De Griecksche Schilders hebben dese vermenghinghe der verwen een verdervinghe ofte ontwordinghe ghenaemt, ghelijck ons Porphyrius Lib. IV. De Abstinentia het selvighe te verstaen gheeft. Soo segt oock Plutarchus in sijn boeck van de ruchtbaerheyd der Atheniensen, dat den Schilder Apollodorus, die de corruptie ofte ontwordinghe der verwen als oock de maniere van ’t schaduwen aller eerst ghevonden heeft, een Athenisch borger was. Hy stelt ons insgelijcks in een andere plaets {Sympos. problem. viii. 5.} de rechte reden voor ooghen die d’oude Konstenaers bewoghen heeft dese vermenghinghe der verwen een ontwordinghe te noemen. Immers is het kennelick dat de Schilder-konst door ’t toedoen van een welghemaetighde vermenghinghe ende verscheydenheyd der verwen te weghe brenght, dat men in haere Beelden de levende gelijckenisse van d’afghebeelde persoonen bescheydenlick bespeuren kan.
Quotation
Plutarchus maeckt insgelijkcks een merckelick onderscheyd tusschen de voorgemelde Gratie en dese onbedwongen schijnlosse stoutvaerdigheyd van de welcke wy alhier aenghevanghen hebben te spreken; De ghedichten van Antimachus, segt hy {In Timoleonte.}, mitsgaeders oock de tafereelen van Dionysius, ghelijckse een gheweldigh stercke kracht der Konste in sich hebben, soo schijnense al te seer bedwonghen ende bearbeydt te sijn. Men kan dit daer en teghen in de Schilderijen van Nicomachus als oock in de ghedichten van Homerus, benevens d’andere deughden en gratien diemen daer in vindt, aenmercken, datse vaerdighlick en gantsch ghemackelick schijnen ghedaen te sijn. Soo word dan de bevalligheyd der Schilderijen bevalligher gemaeckt wanneer men in de selvighe een gemackelicke vaerdigheyd verneemt, ontstaende uyt d’opwellende kracht der Inventie die uyt de volle borst des moedighen Konstenaers, als uyt eenen rijcken springhader, overvloedighlick uytbortelt.
Quotation
Of Fresco.
{Of Fresco what it is.} There is a Painting upon Walls called Fresco : It was the ancient Græcians Noble way of Painting, and since much used by the Romans. […]..
[…].
{Whole Towns of this worke.} There have been PAINTINGS of this worke, in severall Towns of GERMANY, rarely done ; but now ruined by Warre.
{Three Chambers in Rome.} At Rome ; there are three Chambers, in the Popes Pallace, of Frescoe ; done by Raphael Urbin, and Julio Romano, (his disciple,) who finished his Master’s worke, and are yet called, Raphaells designes […].
Quotation
Ten is niet genoeg dat men den Filosoof Sokrates aen zijn kalen kop, platten ingevallen neuze en uit puilende oogen kent. Plutarchus zeyt in't gros, dat de Schilders, die na 't leven konterfeyten, yverich acht geeven op de gelijkenisse des aengezichts, opslach der oogen, of trekken des voorhoofts, waer uit men der menschen zeedenaert verneemt. Let dan op die deelen, als of gy haren zeedenaert naspeurde, maer met een schilderachtich oog, vaerdiger tot uitbeelden, als tot uitspreeken; op dat, zoo wel hand als verstant, flux en vaerdich worde.
Quotation
DE bloote Teykening (zegt Plutarchus) heeft nergens nae zulk een {' t Vermengen der
Verwen.} bewegende kracht, als de verwen: gemerkt dezelve, door het bedroch van een levende gelijkenisse, alleen machtich zijn ons gemoed te ontroeren.
Quotation
Les livres qui sont propres aux Peintres, sont la Bible, l’Histoire des Juifs, de Joseph, l’Histoire Romaine, le Tite Live, Homere, l’Histoire Ecclesiastique de Godeau, Baronius, les Metamorphoses d’Ovide de Durier, les tableaux de Philostrate, Plutarque des hommes illustres, Pausanias, la religion des Romains, la Colomne [sic] Trajane, les livres de medailles, les bas Reliefs de Perier, Horace, certains Romans capables d’entretenir le genie, & de fortifier par les belles idées, qu’ils donnent des choses.
Le Peintre peut encore se servir, quand il en aura besoin de la Mitologie des Dieux, les images des Dieux, l’Inconologie [sic], les Fables d’Hyginus, la perspective pratique, Leonard de Vinci Paul Lomasse, Jean Baptiste Armeniny, Franciscus Junius, le Sieur de Cambray, Monsieur Felibien sur le tableau d’Alexandre de la main de Monsieur le Brun.
Voila a peu prés la bibliotheque d’un Peintre qu’il doit lire souvent, à moins qu’il ne veuille se contenter de posseder la peinture, comme le plus sale de tous les Métiers, & non comme le plus noble de tous les Arts.
Quotation
In waare Geschiedenissen of Historien luistert het wat naau, en een vernuftig Meester zal hem wel wachten de betamelykheid te buiten te gaan, om de Lichamen van Man of Vrou, al te veel t’ontblooten, en voornamentlyk eerbare Vrouwen, op dat het niet tot een verkeerden zin mogt geduid werden, tegenstrydig met de waarheid, maar wel zo dat men behoorlyk onderscheiden kan welk een Lichtvaardig of Deugdzaam mensch zy. Inzonderheid de Bybelze Historien, of die van Plutarchus, Titus Livius en anderen.
Quotation
Je confesse que quand à l’homme nud, Michel Ange tient du prodige, du miracle, & a plus que de l’humain : persone ne l’a jamais surpassé, j’entens dans une maniere seule, qui est de faire un nud plein de muscles & recherché, avec des racourcis & des mouvemens fort hardis, qui font voir en detail la difficulté de l’art : & chaque partie du corps, & toutes ensembles sont si excellentes, que j’ose dire qu’on ne peut faire, ni même imaginer une chose plus excellente, ni plus parfaite. Mais dans le reste il est non seulement au dessous de soi même, mais encore au dessous des autres ; parceque ou il ne sait pas, ou il ne veut pas observer les differences des âges & des sexes, que nous avons marquées ci dessus, dans les quelles Rafael est si admirable ; & pour trancher court, qui voit une seule figure de Michel Ange, les voit toutes. Mais il faut prendre garde que dans le nud, Michel Ange a pris la forme la plus terrible, & la plus recherchée ; & Rafael la plus agreable, & la plus gracieuse. C’est là dessus que quelques uns ont comparé Michel Ange à Dante, & Rafael à Petrarque.
Quotation
Mais qu’est-ce que l’Enthousiasme ? Il ne contient que deux choses : une vive représentation de l’objet dans l’esprit, & une émotion du cœur proportionnée à cet objet (a)
(a) Dans les sujets qui demandent l’enthousiasme, le Dieu n’enleve pas le Poëte, dit Plutarque, il ne fait que lui donner des idées vives, lesquelles idées produisent des sentimens qui leur repondent […]