TEKENEN (v.)

ABREISSEN (deu.) · DESIGNARE (ita.) · DESSINER (fra.) · DRAW (TO) (eng.) · REISSEN (deu.) · ZEICHNEN (deu.)
TERM USED AS TRANSLATIONS IN QUOTATION
DESSINER (fra.) · PORTRAIRE (fra.)
TERM USED IN EARLY TRANSLATIONS
/ · DESIGNING (eng.) · DRAW (TO) (eng.) · ZEICHENKUNST (deu.) · ZEICHNEN (deu.)
HEILMANN, Maria, NANOBASHVILI, Nino et PFISTERER, Ulrich (éd.), Punkt, Punkt, Komma, Strich. Zeichenbücher in Europa ca. 1525-1925, cat. exp., München, Zentralinstitut für Kunstgeschichte - Hildesheim, Universitätsbibliothek, 2014-2016, Dietmar Klinger Verlag, 2014.
HEILMANN, Maria, NANOBASHVILI, Nino, TEUTENBERG, Tobias et PFISTERER, Ulrich (éd.), Lernt Zeichnen ! Techniken zwischen Kunst und Wissenschaft, 1525-1925, cat. exp., Heidelberg, Universitätsbibliothek, 2015-2016, Dietmar Klinger Verlag, 2015.
KETELSEN, Thomas, « Der Widerstreit der Linien: zum Status von Zeichnung und Stich(el) bei Vasari und van Mander », dans CASTOR, Markus A., KETTNER, Jasper, MELZER, Christien et SCHNITZER, Claudia (éd.), Druckgraphik : zwischen Reproduktion und Invention, Berlin, Deutscher Kunstverlag, 2010, p. 205-221.
KURBJUHN, Charlotte, Kontur. Geschichte einer ästhetischen Denkfigur, Berlin - Boston, De Gruyter, 2014.
ROBINSON, William W., « “As if one were painting with Colors”: Samuel van Hoogstraten and the Pictorial Drawing », Master Drawings, 49, 2011, p. 389-400.
SCHATBORN, Peter (éd.), Figuurstudies: Nederlandse tekeningen uit de 17de eeuw, cat. exp., Amsterdam, Rijksprentenkabinet - Washington, National Gallery of Art, 1981-1982, Staatsuitgeverij, 1981.
TORDELLA, Piera Giovanna, Il disegno nell’Europa del Settecento. Regioni teoriche, ragioni critiche, Firenze, Olschki, 2012.
VAN MANDER, Carel, Den grondt der edel vry schilder-const, MIEDEMA, Hessel (éd.), Utrecht, Haentjens Dekker & Gumbert, 1973.

FILTERS

LINKED QUOTATIONS

8 sources
17 quotations

Quotation

75 Te lesten siet toe, niet te keeren ledich
Van t’gheen daer ghy om uyt gaet t’uwer baten,
Brengt van Roome mede teyckenen zedich, {Te Roome leertmen teeckenen, ende te Venetien schilderen.}
En t’wel schilderen van de stadt Venedich,
Die ick om den tijdt besijden most laten,
Want ick heb oock ghereyst sommighe straten,
Welck ick (nu ick mijn vermaningh opschorte)
V een weynich sal verhalen in’t corte.

[D'après NOLDUS 2008, p. 31:] 75 Enfin, évitez de rentrer en n’ayant pas ce que vous êtes partis chercher. Rapportez donc de Rome la bonne façon de dessiner et le savoir-peindre de la ville de Venise {À Rome, on apprend à dessiner, à Venise à peindre} que moi-même j’ai dû laisser de côté par manque de temps car j’ai aussi sillonné quelques routes dont (maintenant que je termine mon exhortation)

Conceptual field(s)

MATERIALITE DE L’ŒUVRE → technique du dessin
L’ARTISTE → apprentissage

Quotation

Den Vader van t’schilderen mach men nommen {Teyckenen, den vader van’t wel schilderen, oft het teyckenen is het Lichaem, ende t’schilderen is den Gheest van het teyckenen.}
Teyckenen, oft de Teycken-const verheven,
Ia den rechten toegang machment ooc rommen
Oft de deur om tot veel Consten te commen,
Goudt smeden, bouwen, en meer, jae de seven
Vry Consten sonder haer niet mochten leven:
Want Teycken-const omhelsend’ alle dinghen,
Houdt alle Consten in matighe stringhen.

 
2 Sy is een Voedster aller Consten goedich, {De Schilder-const, die in de Teycken-const bestaet, is de Voedster van alle goede Consten ende wetenschappen.}
Soo Natalis Comes ons wil verhalen,
Iae oock d’edel Grammatica bevroedich,
Is door haer ghehooght en ghewassen spoedich,
Leerend’ haer letters en caracten halen,
Waer door de Menschen in verscheyden talen
Malcanders meeninghe verstaen accoordich,
Seer wijt van een soo wel als teghenwoordich.

 
3 Des Teycken-consts volcomenheyt moet drijven { De Schrijf-const wordt ghesooght van de Teycken-const.}
Wt ghesont verstandt, en aen crachten raken
Moet t’verstandt door oeffeningh, en beclijven
Door natuerlijcken gheest, die tot verstijven
Edel vernuftich is, en snel ontwaken,
Sulcx met goet oordeel doet Constenaer maken
Voor-beworp in zijn ghedachte van allen,
Hem met handt te bewerpen mach bevallen.

 
4 Desen Vader dan van t’Schilderen, wercklijck {VVat het teyckenen, oft Teycken-const eygentlijck is.}
Is om verborghen meeninghe t’ontdecken
Een uytdrucksel, en Verclaringhe mercklijck,
Iae t’voornemens ghetuyghe, welcken stercklijck
Bestaet in trecken, betrecken, omtrecken,
Van alles watter binnen de bestecken
Des ghesichts ter Weerelt mach zijn begrepen,
Bysonder t’Menschen beeldt heerlijckst gheschepen.

 
5 Nu Ionghers, om nae dees mate te jaghen,
Dats om in Teycken-const worden verstandich,
Moet ghy beginnen met groot behaghen
Aen het ey-rondt, en t’cruys daer in gheslaghen, {Het ey-rondt ende cruys seer noodich te verstaen.} 
Om een tronje leeren stellen ghehandich
Van alle sijden, seer noodich : want schandich
Sietmen veel Schilders den tronjen misstellen,
Niet lettend’ op’t cruys, te vergeefs sy quellen.

[D'après NOLDUS 2008, p. 35-36:] 1 Le Père de la peinture, ainsi peut-on appeler {Le Dessin est le père de la bonne peinture. Autrement dit, le Dessin est le corps de la Peinture, et la Peinture l’âme du dessin.} le sublime Art du Dessin. Oui, on peut aussi le louer, comme la vraie entrée ou la porte, qui à beaucoup d’Arts, donne accès : L’orfèvrerie, l’architecture et d’autres. Non, les sept Arts libéraux ne pourraient pas exister sans lui, car l’art du Dessin embrasse toutes les choses et tient tous les Arts par ses liens modérés. 2 Il est de tous les arts le nourricier généreux, {La Peinture, qui consiste en l’art du Dessin, est la nourrice de tous les Arts et Sciences.} comme Natalis Comes l’a bien voulu narrer ; oui, même la noble Grammaire, si intelligente, alimentée par lui, en prospérité a grandi, {L’Écriture est nourrie par le Dessin.} apprenant de lui lettres, caractères et signes, qui permettent aux Hommes de différents parlers de se comprendre en bonne entente. Peu importe alors s’il sont loin ou proches les uns des autres. 3 La perfection du Dessin doit prendre sa source dans une bonne intelligence, qui peut déployer ses forces par un constant exercice et se maintenir grâce à un esprit inné noblement disposé à la consolider. Il faut aussi être rapide à la détente. Tout cela, avec un bon jugement, permet à l’artiste de former dans son esprit un projet de tout ce qu’il voudra faire jaillir de sa main. 4 Ce Père de la Peinture est un parfait moyen pour exprimer des idées qui sans lui resteraient cachées, une remarquable façon de les clarifier, oui, l’instrument de la volonté qui s’efforce de capter dans ses traits, ses contours et ses formes tout ce qui se présente à notre vision dans le Monde qui nous entoure, et en particulier la Figure humaine, cette magnifique création. 5 Et maintenant, mes Garçons, pour arriver à cette fin c’est-à-dire pour devenir un dessinateur compétent vous devez commencer par vous mettre avec dévouement à dessiner un ovale et une croix inscrite {Il est très nécessaire de maîtriser l’ovale et la croix.} afin d’apprendre à réaliser facilement une tête vue de tous les côtés : c’est indispensable. On voit beaucoup de Peintres scandaleusement rater leurs têtes. Ils ne posent pas de croix et se fatiguent en vain.

teycken-const

Conceptual field(s)

MATERIALITE DE L’ŒUVRE → technique du dessin
PEINTURE, TABLEAU, IMAGE → définition du dessin

Quotation

7 Ander zijnder, die met veel moeyten swaerlijck
Wt schetsen oft teyckeninghen met hoopen
Hun dinghen te samen rapen eenpaerlijck, {Met veel moeyten yet by een brenghen, en dan net teyckenen,is vorderlijck in't schilderen.}
En teyckenen daer nae suyver en claerlijck,
Volcoomlijck wat sy in den sin beknoopen,
Op t’primuersel, met een verwe, die loopen
Can, dunne ghetempert, oft treckent netlijck
Met Potlloot, en vraghent reyn onbesmetlijck.

[D'après NOLDUS 2008, p. 171:] 7 Il y en a d’autres qui, à grand-peine, laborieusement, assemblent leur composition à l’aide d’esquisses et de dessins disparates, pour en faire une unité. {Rassembler à grand peine des éléments, et ensuite les dessiner au net, est très bénéfique à la peinture.} Ensuite, ils s’en servent pour tracer avec soin, clairement, tout ce qu’ils ont en tête, sur la première couche, avec une peinture assez liquide, très diluée, ou bien à la mine de Plomb, et après, en essuyant, ils rendent leur ouvrage impeccable.

Conceptual field(s)

MATERIALITE DE L’ŒUVRE → technique du dessin
MATERIALITE DE L’ŒUVRE → technique de la peinture

Quotation

Die ghene onder en tusschen dewelcke het teyckenen langh ghenoegh en met eenene vlijtighen ernst gheoeffent hebben, moghen ’t hier by niet laeten blijven en d’aenghevoanghene Konste ten halven niet laeten steken; aengesien de Teycken-konst (alhoewelse met goed recht voor een gantsch ghewightigh point en voor den eenighen ghebaenden wegh tot de Schilder-Konst en d’andere Bootser-konsten gheouden wordt) maer alleenlick een aenleydinghe tot yet grootsers schijnt te wesen. De verwen hebben een sonderlinghe kracht om onse ooghen tot sich te trecken, seght Plutarchus {In Pericle circa ipsum initium}, vermids ’t menschelicke ghesicht door de bloeyende lieffelickheyd der selvighen krachtighlick opgheweckt ende ghespijst wordt. Ghelijck het oversulcks uyt ons voorighe bewijs lichtelicken is af te nemen, dat een welgheproportioneerde Teyckeningh de waere ghelijckenisse der afgheteyckender dinghen ghenoeghsaemlick uyt-druckt; soo en magh men evenwel de schaduwe deser onvolmaeckter ghelijckenisse met de levendighe volmaecktheyd van een veelverwighe Schilderye in ’t minste niet verghelijcken.

[Suggested translation, Marije Osnabrugge:] Meanwhile those who have practiced drawing long enough and with a diligent seriousness, can leave it to this and not abandon the commenced Art halfway; since the Art of Drawing (although she is thought with good reason to be a very important point and the only common road towards the Art of Painting and the other Imitation-arts) appears to only be occasion for something bigger. The colours have a remarkable power to draw our eyes towards them, says Plutarchus {…}, as the human sight is strongly excited and fed by its blooming loveliness. Just like it is therefore easy to deduct from our previous evidence, that a well-proportioned Drawing delightfully expresses the true similitude of the drawn things; as such one may nevertheless not compare the shadow of this imperfect similitude in the least with the living perfection of a Painting with many colours.

In the English edition, Junius refers to the collection of the earl of Arundel. This reference is missing in the Latin and Dutch edition. [MO]

teycken-konst

Conceptual field(s)

PEINTURE, TABLEAU, IMAGE → définition du dessin
PEINTURE, TABLEAU, IMAGE → comparaison entre les arts

Quotation

Aengesien dat den Liefhebber in ’t vervolgh van dese Verlichterie-Kunde, dickwils van het aenleggen, schaduwen, diepen en hoogen sal gewaeght vinden, als zijnde de voornaemste doeningen in ’t oeffenen der Water-Verwen; soo sal het noodigh zijn, kortelijk van elcks yets tot grondighe verstaningh daer van aen te mercken, wantmen sonder grondige kennis daer van te hebben, tot de volkomene oeffeninghe deser Konste niet en kan komen.
Wy beginnen dan eerstelijck het aenleggen te verklaren, zijnde het begin van alle wercken diemen in dese Konst wil aenvangen. Aenleggen dan is, soo wanneermen eenigh dingh, met eenerhande Coleur van Verwe diemen daer toe verkiest, na sijn believen vlack en eenparigh aenleyt en simpel overdeckt, sonder eenighe schaduwe of dagh waer te nemen. Aengeleyt zijnde, soo volght wanneer dat Coleur droogh is, datmen het uytschaduwe en verdiepe, ghelijckwe dat doorgaens in ’t vervolgh soo sullen noemen; en geschiet op die gront, welcke te vooren aengeleyt is; sulcks geschiet altijt door een Verwe welcke veel vetter, stercker ofte bruynder is, als die daer sy mede beleyt is: waer door dan de Parthyen van doncker en licht onderscheyden en afgepaelt werden; alsoo datmen de schaduwen, en de vlackheydt der dingen kan beseffen, en siet uytheffen, daer sy te vooren plat schenen;  (…)
Nu de derde waernemingh die is verhoogen, welcke op de lichte plaets van alle dingen, als daer den dagh sonder eenige schaduwe het sterckst opvalt, moet geschieden; en komt dese verhoogingh meest te geschieden op hooge en uytsteeckende parthyen, gelijck aen de Menschen op de Kaecken, boven op de Neus, op het Voor-hooft, Kinne, Schouderen, Borst, Billen, Elleboogh, Knyen, &c. Van gelijcken in Kleedinghen op de ployen, en vlacke deelen der Ledematen die door deselve werden uyt-gedruckt; en voorts alles wat sich boven de vlackte verheft; dit doetmen met een lichter Verwe en blyer Coleur, als daer ’t mede aengheleyt is: en verhooght het alsoo als het na sijn Trap min of meer, na het sterckste licht aerdende, verlicht is, om dat te doen ronden en voorkomen, &c. (…)
de schaduwen nu diemen op het Gront-Papier doet, komen oock over een met de schaduwen diemen in ’t Schilderen met een stercker Verwe over ’t aengeleyde heen leght; de hooghsels komen van gelijcke over een; de diepsels accordeeren met de toetsen, diemen hier en daer inde Teyckeningh inset; invoegen geen onderscheyt tussen het Teyckenen en Verlichterie-Schilderen en is, als de handelingh vande Pinceel, en datmen sich telckens inbeelt dat yeder aangeleyt Coleur daermen op Schilderen moet, een soort van Gront-papier is daermen op Teyckent, en datmen voor die tijt de handelingh van Teyckenen oeffent, diemen wassen noemt. Staet oock noch aen te mercken, datmen de schaduwen, diepsels en hooghsels alle tijt moet schicken, na dat het Coleur vande gront-vlackte is, op welckmen die komt te leggen: want die niet evenredigh zijnde, soo sullense of te hart, indiense te sterck zijn, ofte flets en Kernemelkachtigh by aldiense niet behoorlijck krachtigh en zijn.

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] As the Amateur will often find the building up , shadowing, deepening and heightening discussed in the continuation of this Verlichterie-Kunde, as they are the principal actions in the practice of Watercolouring; as such it is necessary, to briefly mention something for the profound understanding of them, because one cannot acquire a perfect practice of this Art, without profound knowledge of it. We start first by explaining the building up, being the start of all that one wants to do in this Art. Building up is, when one builds up a thing, with any Colour of Paint that one choses for it, flat and uniformly as is desired and simply covers, without paying attention to any shadow or light. Built up, once the paint is dry, one continues by shadowing and deepening, as we will call it from now on; and it is done on the ground, which was build up beforehand; it is always done by means of a colour that is greasier, stronger or darker than the one with which it was build up: because of which the Parts of dark and light are discerned and framed; that is, that one can recognize the shadows and flatness of things, and see them rise, while they appeared to be flat before; [...] The third observation now is heightening, which should happen at the light spot of all things, where the light falls strongest without any shadow; and this heightening mostly occurs on high and protruding parts, such as on Humans on the Jaws, on top of the Nose, on the Forehead, Chin, Shoulders, Breast, Buttocks, Elbow, Knees, etc. . Similarly in Clothing on the folds, and flat parts of Limbs that are expressed by it; and furthermore everything that raises itself above the surface; this is done with a lighter Paint and happier Colour, as the one with which it is build up: and heighten it in a way as it is lit up more or less according to its level, towards the strongest light, to round it and make come forward, etc. [...] now the shadows that are made on the grounded Paper, also coincide with the shadows that, in Painting, one places over the first layer with a stronger Paint; the highlights also coincide; the depths accord with the touches, that are placed here and there in the Drawing; and there is no difference between Drawing and Illumination-painting, as the handling of the Brush, and that one often imagines that every applied Colour on which one has to Paint, is a kind of grounded paper on which one Draws, and that one practices the manner of Drawing beforehand, which is called washing. It may also be remarked, that one should always place the shadows, depths, highlights, after the Colour of the ground-surface, on which it is placed: because if these are not corresponding , they will be too hard – if they are too strong – or too weak and Buttermilk-like – if they are not sufficiently strong.

Conceptual field(s)

MATERIALITE DE L’ŒUVRE → technique du dessin
PEINTURE, TABLEAU, IMAGE → définition du dessin

Quotation

Men leest by Titius Livius, van Philopoëmen den Krijghs-Oversten, dat hy sich soo wel in de Vrede dan in Oorlogh geduerigh inde Crijghs-oeffeningen besich hieldt, op dat hy door dese neerstigheyt, wijsheyt soude in voorraet bekomen; invoeghen het hem als ’t noot soude doen, aen geen Wijse Raetsmannen ontbreecken moght. Even soo moet eenen Jongen Schilder van den beginne aen, door geduerige oeffeningen van Lesen, Teyckenen, Speculereeren, Copiëren, ondervragen, practiseeren ende uytvorssen, sijn gemoet met wijsheyt soecken te vervullen, op dat hy namaels uyt die opgeleyde schatten eens heerlijcke dingen aen de Wereldt soude konnen ten toone stellen. {Datmen sich van wijsheyt en wetenschap in voorraet moet sien te versorgen.}

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] One can read in Livy, about Philopos the Commander in Chief, that he occupied himself continuously both in Peace and War with the practice of War, so that he would obtain wisdom in stock through this diligence; so that he would not be lacking Wise Councilors if he needed it. Likewise, from the start a Young Painter should aim to fill his mind with wisdom, by means of a continuous practice of Reading, Drawing, Speculating, Copying, questioning, practicing and researching, so that afterwards he will be able to show delightful things to the world based on these developed treasures. {That one should try to form a stock of wisdom and science.}

Conceptual field(s)

L’ARTISTE → apprentissage

Quotation

[…] {Teycken-Konst is voornamentlijck noodigh aen de Schilder-Konst.} soo valt licht te oordeelen datse het begin en het eynde van de groot-geachte Schilder-Konst, tot indien hooghsten trap moet wesen: ghewisselijck isse ergens toe nuttigh hier isse geheel noodigh, hier moetse het alles doen, ja sy moet de Ziel wesen die de Schilder-Konst het leven geeft; want ghelijck de Ziel inden Mensche woont en het lichaem doen aengenaem wesen, alsoo geeft oock de Teyckeningh aende Schilder-Konst de levendige wercksaemheyt; en soo verr’ als de Ziel het lichaem overtreft; so verre gaet oock de Teyckeningh het Schilderen te boven. {Teycken-Konst is de Ziel van de Schilder-Konst.} De Ziel wort geseyt te konnen in wesen blijven en op haer selven buyten ’t Lichaem te bestaen: Maer het Lichaem niet ontbloot zijnde vande Ziel. Soo oock de Teycken-Kunst kan in een volmaeckte getekende af-beeldinge levendigh woonen buyten de Schilder-Konst, maer het Schilderen sonder Teyckenen is doot en levenloos, of liever niet met allen. Maer ghelijck als het Lichaem met de Ziel een volkomen Mensch uytmaeckt, even soo moet het Teyckenen en Schilderen de Schilderye voortbrengen; blijvende echter waerachtigh, dat de Teycken-Kunst in ’t bysonder aengehmerckt, ten opsicht van het Schilderen, deselve verre te boven gaet. {Men vint meer slegte Teyckenaers die wel Schilderen, dan goede Teyckenaers die slegt Schilderen.} Dit wert ons noch nader door de daeghelijckse ervarentheydt bewesen, door dien men siet datter meer Schilders dan slechte Teyckenaers en eenighsins wel Schilderen; dan goede Teyckenaers die slecht Schilderen, gevonden worden; gelijck oock van F. Iunius ten desen opsicht seer wel is aengemerckt, dat de Antique vermaerde Schilder, noyt soo seer de aengenaemheyt en kracht harer Konste en stelden, in ’t leggen der Verwen, om daar door hunnen dingen op te proncken, als wel in ’t verstandt van een overvaste Teycken-Konst.

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] […] {The Art of Drawing is mostly necessary for the Art of Painting.} as such it is easy to judge that the beginning and end of the highly praised Art of Painting, is necessary until the highest level: she is certainly useful somewhere here she is necessary, here it should do everything, yes she has to be the Soul that gives life to the Art of Painting; Just like the Soul lives in Man and makes the body pleasant, similarly the Drawing provides the Art of Painting the lively action; and as far as the Soul surpasses the body; as such the Drawing surpasses the Painting. {The Art of Drawing is the Soul of the Art of Painting.} The Soul is said to be able to stay in a person and independently exist outside the Body: But the Body cannot be without the Soul. As such the Art of Drawing can exist in a perfectly drawn depiction independently from the Art of Painting, but Painting is dead and lifeless without Drawing. But like the Body makes a complete Man with the Soul, similarly Drawing and Painting have to produce the Painting; it remains true however, that the Art of Drawing in particular, in comparison to Painting, greatly surpasses it. {One may find more bad Draughtsmen who can Paint well, than good Draughtsmen who Paint badly.} This is proven to us even further by everyday experience, in which one sees that on can find more Painters than bad Draughtsmen can Paint reasonably well; than good Draughtsmen who Paint badly; just like it has been noted by F. Junius in this regard, that the famous Ancient Painter did not so much place the comeliness and power of their Art in the adding of Colours, to embellish their things, but rather in the sense of a very steady Art of Drawing.

Junius is not mentioned in the English translation. In fact, the whole comparison between Painters and Draughtsmen in the Dutch original (second edition) is missing in the English translation (after the first Dutch edition). [MO]

Conceptual field(s)

PEINTURE, TABLEAU, IMAGE → comparaison entre les arts

Quotation

[…] want men sal in het Teyckenen (so na Teyckeningen, Printen, Schilderyen, en ’t Leven) bevinden, dat het eene Hooft ten opsicht van ’t andere in ommetreck veel verschilt, invoegen datmen sommige langwerpiger, andere breeder en rondtachtiger, dese boven breet, onder scherp, gene wederom onder breedachtigh en boven platachtigh, en soo voorts, ghelijck wy daer van by de Anatomische wel twaelf verscheiden formen hebben opgetelt gevonden, die elck al in verscheyde Trappen, d’een min d’ander meer Ovaels waeren:

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] […] as one will find in Drawing (both after Drawings, Prints, Paintings and the Life), that one Head differs greatly from the other with regard to its contour, that is some are longer, others wider and rounder, these are wide at the top, narrow below, others at the other hand wide below and at the top flat, etcetera, like we have found even twelve different shapes amongst the Anatomical, of which some were more and others less Oval:

This section is not included in the English translation. [MO]

Conceptual field(s)

Quotation

{Nader bericht aengaende het Teyckenen na printen.} In ’t voor-by-gaen dient oock aen-gemerckt, dat wy niet en Ordeelen dat het Teyckenen na Printen absoluyt ongeraden is, neen seecker, maer wy seggen in tegendeel dat het voor die gene welcke alreede een goede handelingh hebben bekomen, en wat op haer eyghen beenen beginnen te staen, haer Werck wel mogen maecken van seer veel na Printen te Teyckenen, ja alles wat hun fraeys voor komt na te Teyckenen, en sonder op-houden daer na te studeeren; {Nuttigheyt hier van.} niet juyst geheele Printen (ten sy die dat waerdigh zijn) maer het gene daer bysonders mochte in wesen, ’t sy fraye Beelden, aerdighe en antique Kleedinghen die verstandigh en seecker gheployt zijn, wel-bedachte en Werckelijcke actien en wat dies meer is, daer toe nemenede de onkostelijcksten tijt, als Winterse-avonden en vroegen Morgen-stonden, insonderheydt alsmen den dagh tot andere studien, ’t sy van Ordineeren of Schilderen kan besteden; en dit moetmen alles te dien eynde doen, op datmen door het gheduerigh na teyckenen van fraye dinghen, vast en volkomen mochte worden, en den Geest allenghskens vol fraye gedachten drucken welcke maniere van doen evenwel van sommige (doch ten onrechten en sonder reden) wert tegen gesproocken.

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] {More information regarding drawing after prints.} In passing we should also remark that we do not believe that the Drawing after Prints is completely unadvisable, certainly not, but we say to the contrary that for those who have already obtained a good manner, and are starting to stand on their own two feet, they may certainly focus on drawing a lot after prints, yes drawing after everything that seems beautiful to them, without limitations; {Use of this.} not necessarily whole Prints (unless they are worth it) but those things that are special in them, be it beautiful Figures, nice and antique Clothing that are sensibly and convincingly folded, well-conceived and True actions and what else, taking free time for it, such as Winter evenings and early mornings, especially if one can dedicate the daytime to other studies, either Composing or Painting; and one should do all this with the objective that one might become steady and perfect through lengthily drawing after beautiful things, and imprint the Mind gradually full of beautiful thoughts, which manner of doing is still opposed (albeit undeservedly and without reason) by some.

Goeree discerns different types of drawing and gives ample advice and commentary. Here he discusses the practice of drawing after prints. This section is rather different in the English translation. [MO]

Conceptual field(s)

L’ARTISTE → apprentissage

Quotation

{Teykenen na ront boetseer en Plaester-werck.} Dus soo sal het dan ten hooghsten van nooden wesen te recommandeeren het Teyckenen na ront Werck, het sy Geboetseert ofte Playster-Werck van goede Meesters, welcke wy in onse dagen voor eengeringen Prijs konnen bekomen: Daer van wy wel eenige vande gemeenste Beelden souden konnen op-tellen, als daer zijn alle de dingen van Francisco, die een menighte van fraeye Kinderkens ghemaeckt heeft, oock sijnen Gladiator dat een uytnement schoon Beeldt is, de Roof van de Sabine van Ian de Bolonge. Den Laocôôn; de Worstelaers, de Grieckse Venus, den Hercules, den Hermes, de Anatomie Mannen van verscheyden actien; oock eenighe Beesten als Paerden, Ossen, Koeytjens, Leeuwen, Honden en diergelijcke, die oock als nut en noodigh zijn; (…) {Teyckenen na Playster geeft aenleydingh tot het leven.} De reden waerom het Teyckenen naer Playster soo noodig is, is om dat het tot een aenleydinge van het leven kan dienen: En gelijck als het Teyckenen na Schilderyen swaerder is als na Teyckeningen om reden als geseyt is, soo is oock het Teyckenen na Playster, swaerder als na Schilderye, om datmen in het Playster de wissigheyt van de omtrecken, minder dan in een Schilderye, noch de bepalinge van licht en schaduwe, soodanigh niet en siet aengewesen, als wel in een Schilderye of Teyckeningh;

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] {Drawing after round modeling and Plaster work.} As such it is highly necessary to recommend the Drawing after round work, be it modeled or in plaster, by good Masters, which we can nowadays acquire for a low Price: Of which we could list some of the most common Statues, such as all things by Francisco [ndr.: François Duquesnoy], who has made a group of beautiful small children, and his Gladiator is a remarkably beautiful Statue, The Rape of the Sabine by Giambologna. The Laocoon; the Wrestlers, the Greek Venus, Hercules, Hermes, the Anatomical Men with different movements; as well as some Animals such as Horses, Oxes, Cowes, Lions, Dogs and such, that are also useful and necessary; (…) {Drawing after Plaster is an introduction to the life.} The reason why drawing after plaster is so necessary, is because it may serve as an introduction to the life: And just like Drawing after Paintings is more difficult than after Drawings for the aforementioned reason, as such the Drawing after Plaster is more difficult than after Painting, because in Plaster one does not so much have the certainty of the contours, less than in a Painting, nor the determination of light and shadow, pointed out, as [ndr: they are] in a Painting or Drawing;

Goeree discerns different types of drawing and gives ample advice and commentary. Here he discusses the practice of drawing after plaster casts and refers it to working after the two-dimensional example. I have not been able to identify all the ancient sculptures that are mentioned. Hercules could refer to the Hercules Farnese, but not necessarily. Similarly, the Hermes could be the Apollo Belvedere. [MO]

Conceptual field(s)

L’ARTISTE → apprentissage
PEINTURE, TABLEAU, IMAGE → définition du dessin

Quotation

Nu komen wy tot de dingen die in het Teyckenen na ’t leven te observeren zijn. {’t Leven is overvloedigh.} ’t Is kennelijck dat het Leven, en de Natuere overvloedigh en in allen volmaeckt is, en dienvolgende soo is haer geringhste Heerlijcker om na te volgen dan des besten Meesters Hant-werck; gelijck den Ouden vermaerden Schilder Eupompus, dat eens voor een Lesse gaf aen sijne Descipulen, die nu machtigh waren, om alleen sonder hulp van Bies-bossen te swemmen; dat ons nu hier een spoor moet geven, om soo ras alsmen de maniere van andere haer Konstigen Arbeydt na te Bootsen hebben bekomen, neffens dat, tot het natuerlijck leven selfs te gaen; als zijnde het noodighste van allen. {Opweckingh en nuttigheyt van het leven te volgen.} Hier to isset dat de Leergierige Discipulen malkander gaende moeten maecken, tijdt en gelegentheydt van een bequame plaetse uytkiesen, ende met eenige Borsten een Collegie maken, om een dach ofte twee, ten minsten een ter Weecke na het levendt naeckt te Teyckenen. Want dit een nuttigh en loffelijck ghebruyck heeft, en seer voordeeligh is tot bevorderinge der study; {Collegie verkiesen en tot wat eynde.} het sy dan dat sy dat doen onder het opsicht en onderwijs van een goet Meester, ofte in Collegie onder haer acht of thienen, niet uyt in-sicht van malkanderen door dese by een komste te verleyden, ofte om te rallieren, en den kostelijcken tijdt door te brengen met elkanders Teyckeninghen te beschimpen, maer om d’een den anderen stil en heusselijck op te wecken, en met een neerstigh Exempel voor te gaen; malkanders fouten na de kennis diemen heeft, onder verbeteringh van eens anders Oordeel, beleefdelijck aen te wijsen.

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] Now we arrive at those things that need to be observed in Drawing after the life. {The Life is abundant.} It is clear that the Life and Nature are abundant and perfect in everything, and therefore the lesser parts of it are more delightful to imitate than the craft work of the best Masters; like the Ancient renowned Painter Eupompus provided this once as Lesson for his disciples, as soon as they were capable to swim without the help of aid [ndr.: literally floaties that help poor swimmers to stay afloat]; which should give us an indication to, as soon as we have obtained the way to imitate the Artful Work of others, to proceed to the natural life itself as well; as it is the most necessary of all. {Stimulus and necessity to follow the life.} Here the curious disciples should encourage each other, choosing the time and occasion of an adequate location, and start a College with some fellows to draw after the living nude, once every other day, at least once a Week. Because this is a useful and praiseworthy custom, and very beneficial for the progress of study; {Choosing a College and for what reason.} they either do this under the supervision of a good Master, or in a College with eight or ten of them, not with the purpose to seduce each other with this gathering, or to cause disturbance and spend the precious time taunting each other, but to quietly and truly stimulate the others and to show a diligent example; to politely point out each other’s faults, with the knowledge that one has, by improving through each other’s judgement.

Conceptual field(s)

PEINTURE, TABLEAU, IMAGE → définition du dessin

Quotation

{Kantigh Teykenen en dommeligh Teykenen beyde een gebreck onderworpen.} Het kantigh Teyckenen, ende het sacht Teyckenen, is inden beginne, beyde een gebreck onderworpen: door het al te sacht of dommeligh Teyckenen, vervaltmen seer licht in voosigheydt; en door het snel en kantigh Teyckenen in stijvigheydt: Maer om van twee quaden ’t beste te kiesen, sal ’t nochtans beter sijn het vlack en snel Teyckenen, al isset schoon een weynigh na den stijven aert, als datmen om saght en mals te Teyckenen in een Kinderachtige manniere van voosigheydt gheraeckt: Want de stijvigheydt kan door dat middel alreede aengewesen is, in ’t korte wel overwonnen werden.

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] {Edgy Drawing and fuzzy Drawing are both subject to a flaw.} The edgy Drawing and the soft Drawing, are in principal both subject to a flaw: by drawing to softly or fuzzily, one easily lapses into fuzziness; and by Drawing quickly and edgily into stiffness: But to choose the best out of two evils, it would be better to draw flat and quick, even though it is a little bit too stiff, than to arrive at a childish manner of fuzziness by drawing softly and tenderly: Because the stiffness may be defeated by the method which has already been pointed out.

Conceptual field(s)

MATERIALITE DE L’ŒUVRE → technique du dessin

Quotation

In die tijt dat eenige Meesters haar in de Mensch kunde verliepen en sommige te kort schoten, hebben sich eenige veel bescheydender aangesteld, {Wat sommige meesters hebben gedaan om de vervalle Menschkunde te XX.} gelijk hunne Tafereelen en printen aanwijsen. Men getuygt van den Florentijnschen Schilder Dello dat hy een van de eerste is geweest onder de moderne, die met een verstandig oordeel de muskelen, volgens de actien en werckingen begonde te vertoonen. Insgelijx werd van den Schilder Rosso verhaald dat hy de Dooden stellswijse ontgroef, en met groote neerstigheyd daar een Anatomie of Menschkunde uyt maakte. Seker die tot de algemeene Lees-oeffening en beschouwing der voorbeelden, beneffens ’t geduurig Teykenen van Academie-beelden, te mets gelegentheyd kan vinden om het dood lichaam van een mensch te sien ontleden, of sulx op een zedige wijse selfs te doen, die heeft de middel in de hand om met opmerking de konstige samenstel van het grootste meesterstuk der schepping wel te doorgronden, en ’t geen hy hier na ’t leven in een doode romp siet, tot de regelen van sijn konst over te brengen.

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] In the period when some Masters overestimated themselves in the Anatomy and some failed, some have behaved themselves much more modestly, as their works and prints demonstrate. {What some master have done to XX [ndr: illegible] the decayed Anatomy.} People testify that the Florentine Painter Dello was the first under the modern [ndr: artists], who started to portray the muscles with an intelligent judgement according to the actions and movements. Likewise it was said about the painter Rosso that he systematically exhumed the dead and made an Anatomy out of them with great diligence. Certainly, he who, for the general practice and observation of examples, besides the frequent Drawing of Academy-figures, can also find the opportunity to observe the dissection of the dead body of a man, or do such a thing himself in a decent way, he has the means to penetrate the artful invention of the biggest masterpiece of creation with observation, and to bring that which he sees here after life in a dead corpse into the rules of his art.

DELLO (unidentified)
Modernes (Les)
ROSSO FIORENTINO (Giovanni Battista di Jacopo)

Conceptual field(s)

L’ARTISTE → apprentissage
CONCEPTION DE LA PEINTURE → dessin

Quotation

Seker een Schilder die niet anders en weet dan de bloote omtrekken der schoone leden, en de muskelen der Statue-beelden in haar teykeningh en gedaante na te volgen, sal sich seer verlegen vinden wanneer hy eenige beelden na seker gegeven voornemen moet schicken, op datmen waarlijck de vereyste werckingh, en geen andere in zou zien. Ja hy sal sich genoegsaam onbedreven in de Menschkunde vinden, wanneer hy slegts in de Collegien Akademie beelden sal Teyckenen; als niet wel konnende waarnemen door welke meester spelende Muskelen, en Partyen, sijn voorgesteld beeld in ’t leven werkt; op dat hy die nauwkeurig in agt nemende, en wel navolgende, die ook aan sijn Beeld sou konnen geven, en maken dat de actie van sijn Teykening met die van sijn Model, welwerkende over eenstemd. Want nadien de muskelen volgens d’ontelbare verscheydentheden der werckingen, oneyndig verschillige gedaantes konnen hebben; die onmogelijck uyt geen Statuen of Pronkbeelden konnen geleerd werden, om dat in yder voorbeeld slegts een enkel en bepaald geval vertoond werd: soo volgd van selfs, datmen in de algemeene Schilderkonst, niet alleen en moet verstaan wat yder Muskel in dusdanigen Actie doet, maar in wat trap en gedaante en onderschikking sy sulx doet; en wanneerse min en wanneerse meer, geweldig of stemmingh sulx doet: want men moet vast stellen dat yder bysondere doening of beroerlijkheyd niet alleen sijn eygen muskel, of muskelen heeft, om dit of dat lit te buygen, te regten, op te trekken, na binnen, na buyten en elders heen te drayen en op te houden, maar dat sulx ook door veelerhande toevallige trappen geschied.[continues…]

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] Certainly, a painter who knows nothing but how to imitate the naked contours of beautiful parts and the muscles of the sculpted figures in their design and appearance, will feel very embarrassed when he has to arrange some figures after a certain concept, in order to see the required function and not some other. Yes he will find himself completely incapable in the Anatomy, if he would only draw Academy figures in the Colleges; as he is unable to perceive by which master moving muscles and parts his imagined figure does in real life; so that he could observe this carefully, and imitating it well, to give it to his figure as well, to ascertain that the action of his drawing coincides well with that of his model. Because since the muscles can have an endless amount of different shapes, following the countless differences of actions; which can impossibly be learned from Statues or Sculptures, because in every examples but one and a specific case is show: and it naturally follows that in the general Art of Painting, one should not only understand what every muscles does in such an action, but to what extent and shape and subordination he does it; and when it does it more or less great or enjoyable: because one has to note that every specific action or movement does not only have its own muscle or muscles, to make this or that limb bend, straighten, pull up, turn in or out or in another direction and keep it up, but that this happens through manifold coincidental steps.

Conceptual field(s)

L’ARTISTE → apprentissage

Quotation

So isset boven alle ’t gene geseyd is ook misgetast te meenen datmen alleen door veel na het leven te Teyckenen (en dat even soo als ’t ons voorkomt te volgen) tot de voorgestelde trap der ware Menschkunde kan komen: want na dienmen met onbereyde oogen en zinnen, tot het Leven komende, veel dingen in het leven niet en kan sien, om dat noch door een bysondere voorbereydinge de oogen niet open gedaan zijn, (of soo mense ziet, niet verstaat watse in dat geval daarmense ontwaar werd, voor dienst en werking hebben) soo gebeurd het datmense onkundig en onseker aantast; en dickmaal stilstaande spieren ’t onregt in haar uyterste vermogen, en sterck werckende in een gemeene, of geheel niet werkende stand aansiet en vertoond. […] Waarlijck, L. de Vincy en taste niet geheel mis, als hy seyde dat de Schilders welcke naakte beelden buyten de grondige ervarentheyd der Menschkunde schilderden, niet anders dan de opperste huyd der beelden maakten, maar niets van het Beeld self, nog yets dat aan sijn werckelijcke actien of inwendige geest deelachtig is. Men leeft van seker verstandig meester die van sijn leerlingen niet alleen begeerde dat sy in het ondersoeken der muskelen die souden afteyckenen, en by geschrifte aanteekenen wat Spieren en Pesen sich in yder lit volgens sekere bepaalde actien en bewegingen lieten sien of verscholen of het meeste werk, of niet met allen deeden; {Naukeurige maniere om den aart der muskelen te verstaan.} maar hy begeerde selfs datse ontrent de lichaamtjes der kleyne kinderen, van haar geboorte aan tot hun volle wasdom en van daar tot haar hoogste jaren, door alle trappen des ouderdoms en verandering die in yder lit en in de samenvoegselen valt, souden opschrijven, welcke dicker, welke vetter, en welcke magerder wierden; en met welck een onderscheyd, sy in d’een en d’ander staat en stand te kennen waren; ’t geen waarlijck een groote ervarentheyd heeft te weegh gebracht.

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] Besides all that has been said it is also a mistake to think that one can only reach the envisioned step of true Anatomy by drawing a lot after life (and imitate it this just like it appears to us): because since one, approaching Life with unprepared eyes and senses, cannot see many things in life, because the eyes have not been opened by a special preparation, (or, if one can see them, will in that case not understand what function and action they have) as such it happens that one ruins them through incapably and uncertainly; and often see and show unmoving muscles in their uttermost power, and forcefully working [muscles, ndr.] in a common, or completely silent posture. […] Truly, Leonardo da Vinci was not completely mistaken, when he said that the painters who painted the naked figures without a profound experience of Anatomy, made nothing but the epidermis of the figures, but nothing of the figure itself, nor something that had to do with his true actions or internal mind. There was a certain wise master who did not only ask from his pupils that they would draw the muscles while they were studying them and note by writings which muscles and tendons showed or hid themselves in each limb with certain actions and movements or which did the most work or not with all; {Precise manner to understand the nature of muscles.} but he even wanted them to write about the little bodies of small children, from their birth until their full maturity and from that moment until their old age, through all the different ages and change that happens in each limb and in their assembly, which one became thicker, which fatter, which leaner; and with which difference they could be seen in one or another state or posture; which has truly instilled a great experience.

Conceptual field(s)

L’ARTISTE → apprentissage

Quotation

Doch voor af is noodig te weeten, dat het naar ’t Leeven Teekenen, tweederly is, ’t een Noodzakelyk, en het ander Toevallig. De Noodzakelyke is, wanneer men een Ordinantie Gekonsipieert heeft, en tot het uitvoeren zelve, het Leeven behoeft. De Toevallige is die, welke men zonder Konzept (waar toe ’t gebruikt zal worden) in de Kollegien Teekent, door d’een of d’ander op gesteld.

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] Yet beforehand it is necessary to know, that drawing after the life is twofold, one is necessary, the other coincidental. The necessary is, when one has conceived a composition and is in need of the life to execute it. The coincidental is that which one draws without concept (for which it will be used) in the College, positioned by someone.

term translated by ZEICHNEN

Conceptual field(s)

PEINTURE, TABLEAU, IMAGE → définition du dessin