REGEL (n. m.)
TERM USED AS TRANSLATIONS IN QUOTATION
RÈGLE (fra.)TERM USED IN EARLY TRANSLATIONS
/FILTERS
LINKED QUOTATIONS
Quotation
4 Dus laet ons nu dan ordentelijck setten,
Onder ghevoeghlijcke omstandicheden,
Ghewisse regulen en vaste Wetten,
Die door veel deelen waernemich opletten
Ons de Natuer heeft vercondicht met reden, {Natuere leert en stelt self goede wetten.}
Op dat wy onwetende niet en treden
In eenich stelsel der postueren, buyten
Ghewisse maten, rechten en statuyten.
[D'après NOLDUS 2008, p. 50:] 4 Maintenant, établissons de manière ordonnée dans des circonstances adaptées des règles sûres et des Lois fixes que par une observation assidue et multiple la Nature nous a révélées avec raison, {La Nature nous apprend et impose elle-même les bonnes lois.} afin de ne pas aborder en ignorant un quelconque système de posture sans respecter des mesures précises, des règles et des principes.
Conceptual field(s)
Quotation
26 […] Doch salmen waernemen, hoe dat een yder
Handt hoogher te heffen niet is te loven,
Dan dat den elleboghe comen boven{Hoe verre men t’Beeldt sal doen reycken, bocken, en draeyen.}
D’ocksel, desen en derghelijcken Reghel
Bevesticht Natuere met vasten zeghel.
27 {Van een dragende Beeldt.}[…]
[D'après NOLDUS 2008, p. 54:] 26 […] mais on se souviendra qu’il n’est pas beau que les deux mains se lèvent au point où les couees sont plus hauts que l’aisselle. Cette règle et d’autres du même genre, la Nature les confirme en y posant son sceau. 27 {D’une figure qui porte.}
Conceptual field(s)
Quotation
Hier toe souden wy seer vele te segghen hebben, 't en waer sacke dat wy het meer hooghnoodigh achten op 't ghene wy van te vooren aangheroert hebben wat meer aen te dringhen; dat naemelick die dinghen de welcke in d'uytnemenste Konstenaers voor de beste worden ghekeurt, bynae on-nae-volghelick sijn; 't verstandt, d'uytvindenskracht, die men d'inventie noemt, d'onbedwonghen ghemackelickheydt in 't wercken, en al wat ons door de regelen der Konste niet en kan worden ingheplant.{Quint. X.2} Soo is ons oock dese moeyelickheydt alhier meest van allen dienstigh; overmidts ons de bedenckinghe deser moeyelickheydt tot meerder aendacht verweckt; soo dat wy nu d'uytnemende Konstenaers vry wat naerder beginnen te verstaen, niet meer over haere wercken gaene met een achteloose opmerckinghe, maer wy slaen onse ooghen aendachtighlick op elck bysondere deel haerer wercken, ende wy begrijpen d'over-groote kracht haerer deughden voornaemelick daeruyt, dat het ons onmoghelick is de selvighe nae te volghen.{Quint. X. 5}
[Suggested translation, Marije Osnabrugge:] We would have a lot to say to this, but [NDR: it is the case that] we deem it more urgent to insist some more on that which we touched upon before; namely that the things which are judged the best in the most excellent Artists, are almost inimitable; the mind, the inventiveness, that one calls invention, the untamed ease in working, and all that which cannot be implanted by the rules of Art.{…} As such this difficulty is here most useful of all; as the thought of this difficulty stimulates us to more attention; so that we then begin to understand the most excellent Artists a bit better, no longer scrolling over their works with careless observation, but we focus our eyes carefully on every specific part of their works, and we mainly understand the immense power of her virtues from that which makes it impossible to imitate it. {…}
Conceptual field(s)
Quotation
Alhoewel nu d’oude Meesters haere Leerlingen met een seker opsicht verscheydenlick aenghinghen, nochtans stelden sy hun daghelicks de menighvuldighe exempelen van de waere ende onvervalschte Konst sonder eenigh onderscheyd voor ooghen. Het en is niet ghenoeg dat de Schilders en Beeld-snijders met woorden uytdrucken hoedaenigh de verwen en linien moeten sijn; maer ’t meest profijt is daer uyt te raepen, datmen haere maniere van Schilderen en snijden teghenwoordighlick aanschout seght Dio Chrysost. Orat. XVIII. Allerley leerstucken worden bequaemelick ingheplant en lichtelick ghevat door ’t behulp der exempelen, seght Columella Lib. XI De re rust. Cap. I. d’Exempelen maecken ons op ’t aller gemackelickste wijs wat wy behooren nae te volghen en te vermijden, segt Seneca Rhetor. Lib. IX. Controv. 2. De leeringhe diemen uyt de regulen haelen moet, valt langh ende verdrietigh; ’t onderwijs daarenteghen ’t welck men uyt d’exempelen treckt, is kort en krachtigh seght Seneca Philosophus Epist. VI. Dan bevinden wy dat onsen arbeyd profijtelick aenghewendt is, als de proef-stucken met de regulen over een stemmen seght Quintilianus Lib. XII Cap. 6.
[Suggested translation, Marije Osnabrugge:] Although the old Masters approached their Students differently in a certain way, still they daily showed them the manifold examples of the true and uncorrupted Art without any distinction. It is not enough that the Painters and Sculptors express with words how the paints and lines should be; but the most profit is to be gathered, if one beholds their manner of Painting and carving presently says Dio Chrysost. Orat. XVIII. All sorts of principles are competently imprinted and lightly grasped by means of examples, says Columnella Lib. XI de re rust. Cap. I. The Examples make clear to us in the easiest way what we should imitate and avoid, says Seneca Rhetor. Lib. IX Controv. 2. The learning that one should extract from the rules, strikes long and sad; on the other hand the instruction that one gathers from the examples, is short and powerful says Seneca Philosphus Epist. VI. Then we feel that our labour has been put to good use, when the samples coincide with the rules says Quintilianus LIB. XII Cap. 6.
Conceptual field(s)
Quotation
Galenus {Lib. V. de Hippocratis & Platonis dogmatibus} ghewaeght dat Polycletus niet alleen de regulen om een volkomen stuck-wercks te maecken in ’t schrift ghestelt heeft, maer dat hy boven dien goed vond een statue nae ’t voorschrift der voornoemder regulen te maecken. Policletus maeckte een stuck wercks, seght Plinius {Lib. XXXIV. Cap. 8.} ’t welck onder de Konstenaers eenen Canon ofte richt-snoer geheeten wordt, omdat sy den rechten treck der Konste daeruyt, als uyt een sekere wet, plagten te haelen:
[Suggested translation, Marije Osnabrugge:] Galenus {…} mentions that Polycletus has not only written down the rules to make a perfect work, but that he moreover thought it good to make a statue after the instructions of the aforementioned rules. Policletus made a piece of work, says Plinius {…} which is called a Canon or directive amongst Artists, because they can extract the right shape of Art from it, as if from a certain law:
Junius describes, citing Galen and Pliny, how the sculptor Polycletus did not only write down the rules (‘regel’) to create a perfect work of art, but that he also produced a statue that followed these same rules. This statue could henceforth serve as an example for artists. In this extract, ‘regel’ and ‘voorschrift’ are used as near-equivalents, except that ‘voorschrift’ is that which one extracts from the ‘regel’. Junius repeats this example in Book Three, page 253. [MO]
Conceptual field(s)
Quotation
d’Oude Konstenaers en lieten ’t evenwel daer by niet blijven, maer sy plaghten nae de voorghemelde afbeeldinghe van allerley bysondere schoone lichaemen, ontrent dewelcke sy haer selven eenen gantsch langhen tijd besigh hielden, tot een arbeydsaemer ende diep konstigher maniere van wercken voord te vaeren; wanneer sy naemelick d’Idea van de volmaeckte schoonheyd, die door de gheduersaemheyd der voorigher oeffeninghe in haer ghemoed was inghedruckt, in haere Schilderyen sochten uyt te drucken: Want gelijck sy den rechten grondslag van de waere Proportie voor een goede wijle tijds maer allen uyt de naevolghinghe van d’aller volmaeckste lichamen sochten te haelen, soo plaghten sy dese oeffeninghe met der tijd allenghskens over te gheven, sy en wilden haer selven niet langer met d’afbeeldinghe van ’t eene of ’t andere bysondere schoone lichaem bemoeyen, als het hun nu hoogh tijd scheen te wesen om uyt den schat-kelder haere fantasie een uytmuntende schoonheyd achtervolghens de waere wetten ende regulen van de lang-bearbeyde Symmetrie voord te brengen;
[Suggested translation, Marije Osnabrugge:] The old Artists did not leave it to this, but they tended to proceed with a laborious and very artful manner of working after the aformentioned image of all sorts of especially beautiful bodies, regarding which they busied themselves for a rather long time; namely when they tried to express the Idea of the perfect beauty, that was imprinted in their mind through enduring previous practice, in their paintings: Because just like, for a long period, they can only distill the right principle of the true Proportion from the imitation of the most perfect bodies, as such they tend to surpass this practice in time, no longer wanting to occupy themselves with the depicition of one or another especially beautiful body, as it would appear them to be the right moment to produce an excellent beauty, based on the true laws and rules of the long-practised Symmetry, from the treasury of their fantasy;
Anciens (les)
Conceptual field(s)
Quotation
Tot noch toe hebben wy d’Ordinantie, die uyt d’Inventie oorspronckelick voordspruyt, aenghemerckt; volght dat wy nu een weynigh handelen van de Dispositie, die ’t werck is van een nauwluysterende Proportie. Daer om schijnt oock dese Dispositie, om de waerheyd te segghen, seer weynigh van de Proportie te verschillen: Want ghelijckse nerghens anders op uyt gaet, dan datse ’t rechte tusschenscheyd der figuren behoorlicker wijse waerneme ende onderhoudt; soo wordtse ten aensien vande groote ghemeynschap diese met de Proportie selver heeft, een Symmetrie in Plinius ghenaemt: Apelles, seght hy {Lib. xxxv. Cap. 10.}, plaght de Symmetrie van Asclepiodorus met groote verwondering t’aenschouwen; Want dit segghende, soo heeft hy daer mede anders niet te verstaen ghegeven, dan dat sich Apelles met den voornoemden Asclepiodorus niet en heeft dorven verghelijcken, Inde maeten, dat is, in ’t waernemen van de tusschen-wijdde diemen in verscheyden figuren behoort t’onderhouden, ghelijck den selvighen autheur in ’t selvighe Capittel is sprekende. Wat dese Dispositie belanght, men kanse aen gheen sekere ghesette regulen verbinden; ons ooge heeft daer in ’t meeste bedrijf:
[Suggested translation, Marije Osnabrugge:] Until now we have discussed the Ordinance, which springs forth from the Invention; it now follows that we elaborate a bit on this Disposition, which is the work of a careful Proportion. To say the truth, this is also why this Disposition differs very little from the Proportion: Because like it aims for nothing else but that it observes and maintains the right difference between figures in an acceptable manner; as such it is called a Symmetry by Plinius with regard to the great resemblance that it has with the Proportion: Apelles, he says {…}, tended to observe the Symmetry of Asclepiodorus with great astonishment; By saying this, he has also expressed that Apelles did not dare to compare himself with the aforementioned Asclepiodorus, In the measurements, that is, in observing the space that one should maintain in different figures, as the same author says in the same chapter. What this Disposition is concerned, one cannot connect it to any certain fixed rules; our eye has the biggest role in it:
Junius returns to the distinction between two types of composition (ordonnantie, dispositie) that he introduced on page 300-301. This time, he distinguishes clearly between the two and focuses on disposition (dispositie), which he explains as being closely connected to proportion (proportie). Because of this connection, Pliny called this type of composition symmetry (symmetrie), according to Junius. There are no rules for the disposition of a painting, its quality depends on the able eye (oog) of the artist. This entire section is not included in the Latin edition of 1637. [MO]
Conceptual field(s)
Quotation
REGULEN: Welcke by een goet Schilder en Teyckenaer geobserveert en achtervolght moeten werden; Tesamen ghestelt tot lust van de leergierighe Discipelen/ Door Mr. PIETER FRANSZ. DE GREBBER.
RÈGLES: Lesquelles doivent être observées et suivies par un bon Peintre et Dessinateur; Assemblées au plaisir des Disciples avides d’apprendre/ Par M. PIETER FRANSZ. DE GREBBER.
Conceptual field(s)
Quotation
VI. Moetmen wel letten, dat het licht wel met malkander ghebonden is, en niet en werdt ghevonden hier een lichtje, daer een bruyntje, soo dat het schynt dat van verden niet te zijn als placken, maer de Schilderije moet dat hebben, dat van veers, als van by, zijn gheweldt kan ghesien werden. Waer van desen reghel een van de besonderste is.
VI. L’on doit bien veiller à ce que la lumière soit bien liée dans ses parties, et qu’on ne trouve pas ici une petite lumière [ndr. clair] et là un petit obscur, ce qui donnerait l’apparence des taches vue de loin. Mais la peinture doit avoir cela pour que sa force puisse être vue de loin comme de près. La règle de cela est l’une des plus particulières.
Conceptual field(s)
Quotation
…soo heeft de goetheyd van dien selven Schepper, den Mensche met een soodanigen vernuft begaeft, dat hy sich selven onfeylbare regulen heeft gevonden om de nature in veelen na te botsen; {Uyt de regelen vande natuer zijn de regelen in de Konsten gevonden.} want men bemerckt dat het geene niet na gewisse orden gedaen en wordt, seer ydel voor den dagh komt, ende geen vermogen heeft, om een ge-oeffende ooge als yets natuerlijcks te behagen. De natuer is onnaspeurlijck rijck in menigerley van yeder soort voort te brengen, waer van wy een Exempel hebben aen soo veel duysent Menschen, Dieren, ende Gewassen, die, al-hoe-wel sy van een geslachte zijn, echter malkander niet juyst gelijckstatigh en zijn; hier in kan de Const geseyt worden deselve volmaecktheyt te besitten, voor soo veel sy in ’t navolgen soo menigerley form alse wil voortbrenght. {Daer de Konst in navolght.} Ja sy kan dingen voortbrengen die de natuere onmogelijck schijnen, ten opsicht van dingen die wy noyt soodanigh vande natuere en hebben sien ter Werelt brengen. {Oock buyten de gemeene loop der natuer.} Doch de wijle de Const sijn oorspronck heeft genomen uyt de natuere ende de natuere niet uyt de Const, maer alleen van Godt op een onverstanelijcke wijse, alsoo in een geduerige order ghestelt is, en onderhouden wort, soo moetmen aenmercken, dat alle ’t gene de Const boven de natuere komt te doen, geen macht maer een onvermogen is; om dat de natuere niet onnatuerlicx natuerlijck, dat is strijdigh met haer selven voortbrenght; of ’t wert oock voor een Wangestalte gehouden: {Wat buyten natuerlick is, is Wanstalligh.}
[suggested translation, Marije Osnabrugge:] …as such the goodness of the same Creator, has given such ingenuity to Man, that he has found infallible rules for himself to imitate nature in many ways; {The Rules of Art have been found in the rules of nature.} as one notices that the things that are not done after certain rules, will appear very vain, and without power, to delight the practiced eye as something natural. Nature is inconceivably rich in bringing forth different versions of each sort, from which we take an Example for so many thousands of Men, Animals and Crops, which, although they are from one race, are not exactly similar to each other; as such it can be said that the Art possesses the same perfection in his, for as much as she can bring forth as many shapes as she wants with imitation. {In which the Art imitates.} Yes, she can bring forth things that appear impossible to nature, with regard to things that we have never seen brought into the world by nature. {Also outside the common state of nature.} Yet while the Art has taken its origin from nature and nature not from Art, but only from God in an inconceivable way, and it placed in a lasting order and kept that way, as such one should notice, that all which Art does outside of nature, is not a power but a failure; as nature naturally does not bring forth anything unnatural, this is contrary to itself; or it is also seen as a Deformity: {That which is outside the natural, is misshapen.}
Conceptual field(s)
Quotation
Nu soo staet inde twede tijt te letten op de middelen diemen moet aenwenden, om eenen heerlijcken ende grooten naem te bekomen: {2. Tijt om een grooten naem te bekomen.} Door de Eere (seght Iunius) wert de Schilder-Konst als door ’t rechte Lock-aes aengeset. Soo is oock de hope van een onsterffelijcken naem te bekomen, het eenigh oogh-merck der oude Vermaerde Konstenaers geweest; wetende dat indien sy dien konden bereycken, het haer aen geen winste ontbreecken soude. Men kan geen wegh, die daer op uytloopt nader practiseeren, dan te arbeyden om sich Universeel in de Konst te maecken, en gelijckmen seyt over al t’huys te zijn; {Datmen moet soeken algemeen in de Konst te zijn.} invoegen men alle ende een yegelijck kome te voldoen. Hoe menighmael sietmen door gebreck van dese algemeenheyt dat fraye Meesters hare Tafereelen bederven met yets daer by te maecken, op welcke sy haer niet en verstaen; als by Exempel een Beeldt-Schilder dat hy Lantschappen by sijn Historyen maeckt die niet en Deugen, of Gebouwen en anders tegen de order-maten ende perspectijf regeles daer by ordineert, ende dierghelijcke, als de verstandige genogh sal vatten: In alle welcke misslagen een Schilder niet en sal vervallen, by aldien hy sich op de alghemeene wetenschappen verstaet.
Men soude hier tegen konnen inbrengen, datter Remedien zijn om in desen geholpen te werden, {Tegenwerpingh van sommige.} ende datmen, gelijck het veel geschiet, sijne stucken door andere kan laten op maecken, als by voorbeelt, dat een Beelde-Schilder sijne verschieten van een Landtschap-Schilder laet maecken, of de Gebouwen van een die in de Architecture ende perspectijf verstaet, ende soo voort: Waerom een Landtschap-Schilder sijn stucken door een Beeldenaer kan laten stoffeeren, gelijckmen dat soo noemt: Invoegen datter dickwils twee, dry, à vier Meesters aen een Tafereel geschildert hebben. Hier omtrent heeft de Ervarentheyt geleert, dat de Beelden in soodanige stucken dickwils worden ingelapt even offer uyt de Lucht ingevallen waren, of immers daer in niet en hoorden. {Haer misslagh ontdeckt.} Want menighmael en wert van de Stoffeerders het voornemen vanden Meester noch de verkiesinghe van het Dagh-licht, noch de behoorlijcke wijckinge der gronden, de Perspectijf, Ja den ganschen aert van ’t Landschap niet verstaen; veel min dan datse het in het toe-passen harer Beelden in acht souden nemen: invoegen dat sy gantsch onge-aerde Beelden van eenen schoonen dag in een sommer Landtschap komen te maecken, en diergelijcke misslagen meer, die tegen de waerheyt der nature, en regelen van de Konst strijden. ‘k Hebbbe veelmael geobserveert, dat de Beeleen [sic, ndr.] ende Beesten, die vanden Lantschap-Schilder selfs daer in gemaeckt waren, die (hoe slecht sy oock mogten geteykent wesen) nochtans beter uyt eenen aert na het Landtschap geplaetst, en Geschildert waren, dan andere die al van een goet Meester daer waren by-geflanst. {Door ervarentheyt van veel voorvallen wederleyt.}
[suggested translation, Marije Osnabrugge:] In the second period it is important to pay attention to the means that one should apply to obtain a glorious and great name: {2. Period to obtain a great name.} The Art of Painting (says Junius) is stimulated by honor as if by a real bate. As such the hope of obtaining an immortal name, has been the only objective of the old Famous Artists; knowing that if they could reach it, they would not be lacking any profit. There is no road to follow more closely to arriver there, than to make oneself Universal in the Art, and to say to be at home anywhere; {That one should try to be general in the Art.} as such one will learn to do everything. How often one sees that through the lack of this generality good Masters spoil their Paintings by adding something to it, which they do not master; As if, for example, a Painter of Figures makes Landscapes for his Histories that are not good, or composes Buildings and such against the proportional sizes and rules of perspective to it, and such, which the wise will readily understand: A Painter would not fall into these mistakes, if he understands the general sciences of all this. One could contradict this [by saying] that there are remedies to assist in this, {The counterargument of some.} and that one, as happens often, can have his pieces be drawn up by others, like for example, that a Painter of Figures has his perspectives drawn up by a Landscape Painter, or the Buildings by someone who understands Architecture and Perspective, et cetera: This is why a Landscape Painter can have his pieces be filled in by a Figure painter, as one calls it: As such there are often two, three or four Masters who have worked on a Painting. In this regard the experience has taught us, that the Figures in such works are often thrown in as if they had fallen in from the sky, or did not belong there. {Their mistake discovered.} Because oftentimes the idea of the Master nor the selection of the Day-light nor the appropriate deviation of the ground, the Perspective, yes the whole nature of the Landscape is not understood by those who fill in the picture; even less so that they would take it into consideration in their Figures: as such they arrive at making rather inappropriate Figures of a beautiful day for a gloomy Landscape and more of such mistakes, which strive against the truth of nature and the rules of the Art. I have often seen that Figures and Animals that had been made by the Landscape Painter himself, (however bad they may have been drawn) had been placed and painted much better in character with the Landscape than others that had been thrown in it by a good Master. {Contradicted by the experience of many cases.}
Conceptual field(s)
Quotation
Soo weten wy oock wel, dat het niet mogelijck en is, alles door regulen van buyten te leeren, en datmen derhalven het leven in velen diende te gebruycken: maer alsoo het veelmalen gebeurt datmen het leven op die tijt als ’t ons van nooden is, net en kan bekomen, so behoordemen neerstigh te wesen om in sijnen opgaenden tijt alle dingen te modellen, {Hoemen moet soeken veel dingen te modellen.} [….] [ndr: Goeree lists different subjects of which one can create models.] Voornamentlijck moetmen sijn kans waernemen ontrent de vremdigheden,{En welcke voornamentlijck.} […] en somtijts evenwel hebben moet om in sijn Inventien toe te passen; daerom datmen die in verscheyde opsichten en verkiesingen moet sien te bekomen. Staet allen hier in goede toeversicht te nemen, om die Meesterlijck ende niet Kinderachtigh te passe te brengen.
[suggested translation, Marije Osnabrugge:] As such we also recognize that it is not possible to learn everything exhaustively by means of the rules, and that one should therefore make use of the life in many cases: but as it frequently happens that one cannot obtain the life at that moment when it is needed, one should be diligent to make models of all things in the course of time, {How one should attempt to model many things.} […] One should especially grab his chances with regard to the exotic things, {And which specifically.} […] and sometimes are also needed to apply to his Inventions; therefore one should obtain these in different views and situations. Take good care to apply these Masterly and not in a Childish way.
Conceptual field(s)
Quotation
{Perspective te verstaen eerst geraden.} En daer van soude wel het redelijckste wesen, dat een Jonck Teyckenaer, eerst de Perspective ofte Doorsicht-kunde, volghens lichte en bevattelijcke regelen, leere verstaen, op dat hy daer door al vroeg mochte komen tot de kennis, van alle dingh sijn juyste proportie, en stant van beschouwinge te geven, sonder welcke wetenschap de gront-vest deser Const, noch de reden van alles datter ghemaeckt wort, niet en kan begrepen worden. {Om dat de Perspective voor de eerste aenkomelingen wat te swaer valt, salmen die aen haer onder ’t leeren van andere dingen soecken in te prenten.} Maer alsoo de Jongelinghen inden beginne tot dese dinghen noch veeltijts wat te swack zijn, en van alles niet wel konnen bevatten, so machmen haer eenigen tijdt laten doorbrenghen met het na- teyckenen van eenighe lichte voor-beelden, en in dat doen, soo haest als ’t mogelijck is vande Perspectijf regelen de ooghen openen, op dat sy alsoo ghelijckelijck neffens het Teyckenen, de Doorsicht-kunde souden leeren;
[suggested translation, Marije Osnabrugge:] {It is advised to first understand Perspective.} And of this it would be the most reasonable, that a young draughtsman, first learns to understand the Perspective, by means of easy and comprehensible rules, in order for him to early obtain the knowledge of everything’s right proportion, and position of observation, without which science neither the basis of this Art, nor the sense of all that is being made, cannot be understood. {As the Perspective is a bit too heavy for the very beginners, one should attempt to teach them while learning other things.} Yet if the young men are often still a bit too weak in the beginning, and are unable to understand several things, as such one could let them spend some time with drawing after some easy examples, and by doing so, as quickly as possible opening the eyes for the rules of Perspective, in order for them to learn the Perspective simultaneously with the Drawing;
The second part of this section is not included in the English translation. [MO]
Conceptual field(s)
Quotation
Maer hope in dit werk te betoonen, dat de Schilderkonst, niet min dan eenige andere vrye konst, in vaste en gewisse regels bestaet. En datze, hoewelze veel zwaerder als eenige andere in de uitvoering schijnt, gehelijk t'ontleden, en van stuk tot stuk, door onderwijs, ten einde toe uit te leeren is.
[BLANC J, 2006, p. 98] J’espère néanmoins démontrer dans cet ouvrage que l’art de peinture, [ndr: autant] que quelque autre art libéral, consiste en des règles fermes et certaines. Et ce quoiqu’il paraisse bien plus difficile à pratiquer que quelques autres arts, et qu’on l’apprend, par l’enseignement, en l’analysant, morceau après morceau, et ce, jusqu’à la fin, quoiqu’il paraisse bien plus difficile à pratiquer que quelques autres arts.
Conceptual field(s)
Quotation
{Den Passer in't oog te krijgen.}
Want ik bevinde dat de regels en gronden der konst, een vernuftich liefhebber voorgeschreven, hem wel verstandich maken, om van de zelve te spreeken; maer dat hy door ongewoonte van doen, groote misslagen begaet, en door een ongeleerder, die door groote oeffening den passer in 't oog verkregen heeft, overtroffen word.
[BLANC J, 2006, p. 118] {Avoir le compas dans l'oeil} Car je constate que, même si les règles et les rudiments de l'art prescrits à l'ingénieux amateur le rendent plus intelligent et plus capable d'en parler, s'il n'a pas coutume de les mettre en pratique, il commettra de graves erreurs et pourra être surpassé par un ignorant qui aura le compas dans l'oeil grâce à sa pratique continuelle.
Conceptual field(s)
Quotation
WY hadden, toen ik noch Discipel was, dit vraegstuk: Welk daer was de grondles
en regel van wel te ordineeren: Fabritius antwoorde, De edelste natuerlijkheden te
verkiezen, en by een te schikken.
[BLANC J, 2006, p. 305] Quand je n’étais encore qu’un élève, la question suivante fut posée : qu ‘elle est la question fondamentale et la règle qui permet d’aboutir à une belle ordonnance ? Fabritius répondit : il faut choisir les choses les plus nobles et les plus naturelles [ndr : et les disposer] les unes des autres.
FABRITIUS, Carel
Conceptual field(s)
Quotation
En dus voortgaende meent hy {Jan de Bruyn, in zijn Wetsteen.} al verder, dat wanneer kunstige Schilders een groote schoonheit uitgebeelt hebben, het zelve geensins deur regels van de kunst, maer alleen door een slach van 't geluk, en by geval gebeurt is. [...]Maer zulk slach van schrijvers spreeken als deblinde van de verwen, [...].
[BLANC J, 2006, p. 423] Cet auteur {Jan de Bruyn, dans ses Pierres à aiguiser} poursuit en disant qu'il pense encore que lorsque des artistes peintres parviennent à représenter quelque chose qui possède une grande beauté, cela ne peut en aucun cas s'expliquer par les règles de l'art, mais seulement par un coup de chance ou par le hasard. [...] De tels auteurs, [...] parlent comme des aveugles devant les couleurs.
DE BRUYN, Jan
Conceptual field(s)
Quotation
Daerombeveele ik u niet te veel met lichten en schaduwen door een te haspelen, maer de zelve bequamelijk in groepen te vereenigen; {Regel van dagen en schaduwen te schikken} laet uwe sterkste lichten met minder lichten minlijk verzelt zijn, ik verzeeker u, datze te heerlijker zullen uitblinken; laet uwe diepste donkerheden met klaere bruin tens omringt zijn, op datze met te meerder gewelt de kracht van het licht mogen doen afsteeken.
[BLANC J, 2006, p. 452] C'est pourquoi je vous ordonne de ne pas trop embrouiller et mêler les lumières et les ombres, mais de les réunir habilement en groupes. {Règles pour disposer les lumières et les ombres}Faîtes que vos lumières les plus fortes côtoient aimablement les plus faibles. Je vous assure qu'elles excelleront plus splendidement. Entourez les bruns clairs de vos obscurités les plus profondes afin qu'elles puissent faire ressortir avec davantage de violence la force de la lumière.
Conceptual field(s)
Quotation
Soo en konnen doch sommige [ndr: schilders] niet al te wel verduwen, datmen haar bestipte regelen wil voorschrijven, om alle uyterlijcke en inwendige deelen, tot de veranderlijcke voorvallen der menschelijke actien en doeningen, ja tot d’uytdrukking der Passien en Zieltogten selfs te leeren uytvoeren; Op datse alsoo niet slegts geschilderde, maar ook sprekende, bewegende, werckende, en denckende beelden in haar Tafereelen souden vertoonen: en voornamelijck konnen eenige van kleyn gesigte niet wel lijden datmen haar dit uyt d’Anatomie oeffening by wijse van ontleed kunde voorstellen wild.
[suggested translation, Marije Osnabrugge:] As such some [ndr: painters] cannot cope too well that they want to prescribe precise rules to them, to learn to execute all the external and internal parts, in relation to the changing events of human actions and undertakings, yes to the expression of the passions and emotions even; In order for them to not only show painted, but also speaking, moving, working and thinking figures in their Paintings: and especially some of little vision cannot comprehend that one would want to present this from the Anatomy in the sense of the knowledge of dissection.
Conceptual field(s)
Quotation
Wilmen de Schoonheyd van een Tronie in ’t bysonder afgeschetst hebben, men kanse niet onvoegsaam aanwijsen daar in te bestaan, dat men in ’t geheel, noch in het deel niet de minste afwijking daar in kan ontwaar werden. Want men houd voor seker, dat de algemeen wel gemaakte Tronien, niets in haar konnen hebben, ’t geen kenbaar mismaakt is. Het Schoone segt yemand, kan men licht kennen, en ligter met verwondering prijsen en beminnen, dan haren regel of Teyken-kundigen Trek uytvinden, om uyt tedrucken waar in Zy eygentlick bestaat; De Schoonheyd is dan de Schilder-konst een te rugh deysend Voorbeeld, dat al de Oeffenaars verplicht ten alder naasten op d’hielen te stappen.
[suggested translation, Marije Osnabrugge:] If one wants to have the Beauty of a face drawn in particular, one cannot appositely underline that one may not perceive even the smallest deformity in the whole nor in the parts. Because they believe it to be certain, that the generally well-conceived Faces cannot contain anything which is clearly deformed. Someone has said, that one can easily recognize the Beautiful, and more easily praise and love it with marvel, than find out her rule or drawing, to express of what She truly exists; Then Beauty is a returning Example in the Art of Painting, which all its practitioners are obliged to chase after.
Conceptual field(s)
Quotation
De Leden-stemming en Proportie-Maat, is by d’Antike Konstenaren altijt in groote waarde gehouden; en hebben in verscheyde Voor-beelden blijk gegeven, datse die grondigh verstonden. Telekles en Theodorus, maakten yder de helft van het Beeld van Apollo Pythius, d’een was in ’t Eyland Samos, en d’ander was te Ephesen. En nochtans pasten bey dese stukken soo wel tot makander, dat men niet anders souw geoordeeld hebben, of het Beeld was uyt de hand van eenen Meester gekomen. ’t Geen hun waarlijk sonder d’aldernaauwkeurigste kennis der Proportie, onmogelijk sou geweest hebben.
d’Algemeene Proportie van een Schoon Mensch-beeld kan onses agtens kort, en met weynig omslag voorgesteld werden; en het is niet geheel noodig soo veel arbeyds, soo veel Modellen en soo veel seggens, als sommige wel gedaan hebben, over hoop te halen: die doch met al haar verscheyde Voor-beelden, meer dan de helft te veel, en op het duysentste deel, niet genoeg en hebben gedaan. Want soo men in de Mensch-kundige Proportie onderneemd, meer als eenige weynige regels, van de algemeene regtschapenheyd der Menschen genoemen, te stellen, soo salmen sich tot een oneyndig getal Voor-beelden verpligt vinden; en soo doende geduurigh te veel, en t’elckens te weynigh doen. Met moet voornamelijk in dese Oeffening aanmerken, dat de nette Proportie-regel niet voegsamer kan ondersogt werden, dan in een Beeld, dat in een Simpele, dat is, in een Enkele en eenvoudige regt opstaande stand, buyten alle werking of actie, geplant is.
[suggested translation, Marije Osnabrugge:] The division of the limbs and the mesure of Proportion have always been held in great value by the Ancient Artists; and they have shown in several Examples, that they understood them well. Telekles and Theodorus both produced half of the Statue of Apollo Pythius, one was on the Island Samos, the other in Ephesos. And yet both these parts fit so well together, that one could not have judged differently than that the Statue was from the hand of one Master. Which would have been impossible to them without the most thorough knowledge of Proportion. The General Proportion of a Beautiful Human figure can be explained quickly and without much elaboration; and it is unnecessary to come up with that much work, that many Models and so many words, as some have done: who yet, with all their different Examples have done more than half too much and not enough on the per mille [ndr: i.e. the smallest parts]. Because as one sets out to form more than just a few rules in the Human Proportion of the general uprightness of Man, one will be obligated to [ndr: create] an endless number of Examples; and as such will repeatedly do too much and often too little. For this Practice one should most of all notice that the proper rule of Proportion cannot be investigated more appropriately, than in a Figure, that is placed in a Simple, i.e. a Single and uncomplicated upright position, exempt of any movement or action.
TELEKLES, Apollo Pythius, antique sculpture (dans GOEREE 1682, p. 43-44)
THEODOROS, Apollo Pythius, antique sculpture (dans GOEREE 1682, p. 43-44)
Goeree uses the terms ‘ledenstemming’ and ‘proportie-maat’ next to eachother, suggesting a distinction between the two terms which does not become apparent in this extract. I have tentatively translated the term as division of the limbs. [MO]
Conceptual field(s)
Quotation
[…] want wie sal soo veel Regels konnen opstellen, of dat meer is, wie salder soo veel in de kop houden, alsser ontelbare Standen, Actien of Doeningen in de verscheyden taaljen of Tronken der Lichamen konnen bedagt werden? welcke gedagten des Konstenaars, ook noch door d’oneyndige toevallen verre konnen voorby gestapt werden: by welke alle de Voor-beelden van Albertus Durer opgegeven, soo veel als een Boon in een Brouw-ketel zijn.
[suggested translation, Marije Osnabrugge:] …because who could formulate that many rules, moreover, who will remember as many, as the uncountable Positions, Actions and Movements in the different sizes of the Trunk of the Bodies that can be invented? which thoughts of the Artists can also be widely surpassed by endless coincidences: in comparison to this all the Examples given by Albrecht Dürer are as much as a bean in a stew [ndr: literal translation].
Conceptual field(s)
Quotation
d’Algemeene Lengde van een regtschapen Mensch, werd in ’t gemeen gegist op ses Voet-maten; gelijk ook sommige maar ses van haar eygen Voeten groot zijn; en alsoo weynigh meer dan ses Hoofden Lank zijn; dat eenige tot geen Regel willen aangenomen hebben, om datmen in de Teykenkunde algemeender de Lengde van Agt Hoofden gewoon is te geven. Om een Proportie-Maat te Verkiesen, waar mede men een geheel Mensch-beeld kan uytmeten en Proportioneeren, is tot noch geen bequamer Deel uytgevonden, dan het Hooft; ’t Welk hier, als de Modulus, of Maat-zet in de Bouwkunde genomen werden. {’t Hooft kan voor de Modulus, of Maatzet van ’t Lichaam genomen werden.}
[suggested translation, Marije Osnabrugge:] The Common Height of a well-built Man, was generally guessed at six Feet-sizes; as some people measure truly only six of their own feet; and therefor are a little Taller than six Heads; some have not wanted to accept this as a Rule, since it is more common to take the Height of Eight Heads. No better Limb than the Head has yet been invented as a mesure for Proportion with which one can measure and proportion an entire Human figure; Here it [ndr: the head] is taken as the Modulus or Unit of Measure in the Art of Building. {The Head can be used as Modulus or Unit of Measure of the Body.}
Conceptual field(s)
Quotation
En alhoewel die geen, welk van de Proportie der Menschbeelden hebben gesproken, leeren datmen de Lichamen met 7 met 8 en met 9 Hoofden moet bepalen, (onder welk de Proportie van 8 Hoofden, wel voor de Schoonste gehouden werd) egter er moet menniet meenen datmen altijd verpligt is, een van de geseyde Maat-Wetten soo stipt te volgen, datm’er niet van sou mogen afwijken: Dewijl het Leven en de Voor-beelden der frayste Meesters ons genoegsaam aanwijsen, datse daar in met groote Welstand konnen Verschillen. Met moet dan aanmerken, dat de Proportie-Regels alleen dienen, om van de saak yts vast en seker te stellen; Op datmen aanwijse, dat wanneermen de gestelde Regel Voorsigtig nawandelt, datmen geheel buyten Dwaling, en algemeene Berisping sal blijven. De vast gestelde Regelen selfs, Leeren genoegsaam, ’t geen wy voor hebben te seggen: Want nadien by yeder meer dan een Regel gegeven werd, die doch alle uyt het Voor-beeld der onbelemmerde Natuur geput zijn; Soo volgt ten minsten dat de Lichamen op verscheyden Wijsen konnen schoon Geproportioneerd zijn. {Hoe die Verscheyde en nochtans goed konnen zijn.}
[suggested translation, Marije Osnabrugge:] And although those who discussed the Proportion of Human Figures explain that one has to determine the Bodies with 7, 8 and 9 Heads, (amongst which the Proportion of 8 Heads is perceived as the most beautiful), one should however not think that one is always obligated to follow one of the said Laws of Measurement so closely, that one were not to diverge from them: While the Life and the Examples of the best Masters clarify sufficiently that they differ with great harmony in this. One should take notice that the Rules of Proportion only serve to ascertain some things about the matter; In order to point out, that when one carefully follows the formulated Rule, one will completely stay away from errors and general reprimands. The formulated Rules themselves teach sufficiently that which we intend to say: Because afterwards more than one Rule was provided for everything, although they were all based on the Example of the unspoiled Nature; From this it follows at least that Bodies can be beautifully proportioned in different Ways. {How they can be different and still good.}
Conceptual field(s)
Quotation
Albertus Durer selfs, die immers soo veel Wand schijnd over hoop gehaald te hebben, dat yder by na walgt van soo veel Maat-Lessen en Proportie-Regels te zien, heeft sijn Lesers van dese bekomernisse willen verlossen. Ook sagh hy buyten twijffel wel dat veel ligt vermoeyde Herssens, niet leuy souden vallen om te vragen; Offer dan tot de Mensch-kunde soo veel Regels, en soo veel metens en soo veel tijds aan ’t Proportioneeren der Beelden moest besteed werden, eermense sou konnen onberispelijk stellen? Ik gebiede seyde hy, de bestipte metingh niet soo seer, als ik wel Leer, datmen door Vlijd en Neerstigheyd de Natuur naspoorende, een gewisheyd die op vaste Reden steund, mag soeken te bekomen; Want die sulken vastigheyd in de Oogen en in de Hand bekomen hebben, sal van niemand soo Naauwkeurigen Meting der Beelden afge-eyst werden. En waarlijk, wanneer de Oogen door de Konst-Regelen bereyd zijn, dan werd het Gesigt selfs tot een Regel; en de Hand kan sulk een Leydsman gerustelijk volgen, en alle Dwaling vermijden.
[suggested translation, Marije Osnabrugge:] Albrecht Dürer himself, who indeed appears to turned so much upside down, that everyone is almost disgusted to see so many Lessons on Measurement and Rules of Proportion, has attempted to free his Readers of this trouble. He clearly also saw that many easily tired Brains, would not be caught lazy to ask Whether it was really necessary to spend so many Rules and so much measuring and time on the Proportioning of Figures for the Anatomy, before they would be able to compose it flawlessly? I do not so much prescribe, he said, the exact measurement, but rather I teach that one may attempt to obtain – by retracing Nature through Industry and Diligence – a certainty that leans on the steady Reason; As those who have obtained such a steadiness of Eyes and Hand, will by nobody be expected to make such a Precise Measurement of Figures. And truly, when the Eyes have been prepared by the Rules of Art, than Eyesight itself becomes a Rule: and the Hand can confidently follow such a Guide, and avoid all Error.
Conceptual field(s)
Quotation
Nadien wy dan weten dat de meeste part sulx by de gis doen, of de Voor-beelden van andere Meesters, of het Leven alleen volgens de leyding van haar Oog na wandelen; Soo twijffelen wy geensints of een openhertig Konst-oeffenaar sal ons geern toestaan, dat wanneermen hem een Tronie op gaf te stellen, waar van het Hoofd volgens een bepaalde hoeveelheyd, dus of soo veel agter of voor over gebogen was, dat hy sulx buyten bekommering van dwaling, niet wel noch gelukkig souw konnen uytvoeren, sonder daar toe een fixen Regel te hebben, na welke hy de verkorting des Ovaals, en de afwisseling van het Kruys, seker souw konnen betrekken. Om u dan ook hier in een Middel by de Hand te doen hebben, soo moet voor af aangemerkt werden, dat de toevallige buyging des Hoofds, voorwaarts of agterwaarts over, regt van vooren aan te sien meest van eenderley Geslagt is : en dat ontrent de stelling van soodanige Tronien alleen agt te geven is, op de Krimpende of verkortende omtrek des Ovaals, en de buyging van de Boog of Orizontale Cirkel des Gesigts, welke tot het Kruys van de Tronie behoord. De rest kan seer gevoegsaam gedaan werden, en door hulp van de Tronie op zije; En die welke vlak van vooren aan te sien zijn, alswe op sijn plaats in dit Hoofd-stuk vernemen sullen.
[suggested translation, Marije Osnabrugge:] Now that we know that most do this by guessing, or following the Examples of other Masters or Life only based on the guidance of their Eye [ndr: Goeree emphasizes the loose character of this type of observation]; As such we do not doubt that a frank Art-practitioner will easily allow us [ndr: to state], that when one would order him to compose a Face, of which the Head would be bent backwards or forwards to a certain degree, he would not be able to execute this well nor happily without any fear of failure, without having a fixed Rule for it, after which he could draw the foreshortening of the Oval, and the change of the Cross. To also provide you with a tool for this, it should be remarked beforehand that the incidental bending of the Head, forwards or backwards or full face is mostly of one Character: and that regarding the composition of such Faces one should only pay attention to the Shrinking or foreshortened contour of the Oval, and the bending of the Arch or Horizontal Circle of the Face, which belongs to the Cross of the Face. The rest can be done appropriately by means of the Face from the sight; And those [ndr: Faces] which are full face and up close, as we will learn in another place in this Chapter.
Conceptual field(s)
Quotation
{Men kan die niet vast bepaalen.} Wat my aangaat, hoewel ik de vrye geest der Schilderen niet binden wil, en wel weet wat kragtige inbeeldingen zomtijds ‘er zijn, en dat een Meester zoo vast kan weezen, dat hy zonder regulen, heeft leeren alles schilderen na zijn afwykingen, en ook dat d’eene d’inbeeldinge in zommige dingen anders als d’andere geleid wordt; {Maniere des Autheurs.} zal alleenlijk ten dienste der Leerlingen mijn maniere en ordre voorstellen, die ik niet twijffele, of zal eenige dienst en vrugt konnen toebrengen.
[translation: BEURS, en préparation, transl. Myra Scholz:] {This cannot be rigidly prescribed, the author’s method} Although I do not want to constrain the free spirit of artists—knowing what powerful imaginations there are in some cases, and that a master can be so sure of himself that he has learned to paint everything in his own way without rules; knowing also that in some things one imagination is guided differently from another—I shall merely offer pupils my method and order of painting, which I have no doubt will prove useful and fruitful.
Conceptual field(s)
Quotation
Doch menigmaal zien wy iets fraays, 't geen zich wel opdoet in de natuur; daar nochtans de reden, waarom het zelve zulk een cierlyke welstand heeft, aan ons verborgen blyft. By dusdanige gelegentheden moeten wy regels van de konst der schikking doorloopen, en zien met welke derzelve die voorwerpen overeen komen; en daar na die van de houding; wanneer men haast een begrip van de welstand, welke op reden steunt, zal bekomen.
[D'après DE LAIRESSE 1738, p. 174-175:] It must be granted, that in every Part of the Art Nature is our Pattern, since she disposes herself in the most perfect Manner. If we at any time discover something fine and pleasing in her, (which we often often do) and yet know not the Reafon why it has such Elegance and Decorum, we ought to consult the Rules of Disposition and Harmony, and examine with which of them the Objects agree; by which Means we shall soon apprehend what Decorum is, and on what Reafon founded.
Conceptual field(s)
Quotation
[…] dewyl het zommige Schilders (wegens de regelen der Konst in 't beschilderen van zaalen, kamers, en andere vertrekken) dikwils voorkomt verscheidene werken daar van te zien; daar zy nochtans, wanneerze een kamer zullen onder handen neemen, niet konnen besluiten noch verkiezen wat het beste zal staan en 't voordeeligste voor hen weezen. Als zy dan iets in 't werk stellen, doen zich daar omtrent zo veele zwaarigheden op, en hunne gevoelens zyn zo veelderley, dat zy in twyffel staan wat te kiezen uit deze drie volgende zaaken, schildery, of schildery tapytsgewyze, of de natuur zelfs te verbeelden […] De derde soort, wegens 't verbeelden der natuur, is zekerlyk de beste: want wat kan'er aan ontbreeken, als het natuurlyk, konstig, en tot de plaats eigen is.
[D'après DE LAIRESSE 1738, p. 290:] […] since some Painters often happen to see different Management with respect to the Rules [ndr : of Art] for painting Halls, Parlours, &c., and therefore cannot resolve on what is most suitable and advantageous for those Apartments ; and when they are to perform something therein, so many Difficulties arise, and their Opinions somuch vary, that they are at a stand whether they shall represent a Picture, or, a Painting in the Manner of Tapestry, or, Nature itself […] The third Sort, viz. to represent Nature, is certainly the best : For, what can be wanting, when the Work is natural, artful and proper to the Place ?
Conceptual field(s)
Quotation
Ten dezen einde dan begon men met de Schilderkonst en Beeldhouwery, zoekende daar in eenige voorschriften te maaken waar uit men vaste en wiskonstige regelen konde ter neder stellen, buiten dewelke men niet en kon gaan zonder van de waare order en schoonheid af te dwaalen.
[D'après DE LAIRESSE 1738, p. 518:] […] In order to which, they began with Painting and Statuary, framing some Patterns, from whence might be laid down certain and positive Rules, not to be departed from, without spoiling Order and Beauty.
Conceptual field(s)
Quotation
{ Dwaaling veeler Liefhebbers in het verkiezen van Prentkonst.}Wanneer nu een groot Meester zyne konst in het koper na alle de regelen met zyn uiterste vermogen getoond heeft, vind men nochtans een soort van onmogelykheid om de menschen te konnen doen begrypen waar in de rechte konst en weetenschap eener schoone en konstige Print bestaat: want de meesten letten tegenwoordig maar op de gladdigheid der sneede, zonder onderscheid te maaken op 't geen hun voor komt, ja al ware het noch zo kwalyk geordineerd of mistekend. Dit valt hard voor de geenen, die beter weeten. Ten anderen is een Plaatsnyder of Etser zo gelukkig niet als een Schilder of Tekenaar: want deze maaken wat zy willen, of ten minsten wat zy konnen; en de Graveerders moeten hen navolgen, al zyn ze noch zo slegt. Doch dat is noch niet met al, mogten zy hun etsen of snyden maar handelen met zo veel vryheid als de Schilders hunne penceelen of kryten doen: dan zouden zy meerder lust krygen om veel fraaijer dingen voor den dag te brengen, gelyk andere schrandere Geesten voor dezen gedaan hebben, welke de vrye wil en macht hadden, en zich aan niemand verbonden, gelyk veele tegenwoordig in tegendeel moeten doen.
[D'après DE LAIRESSE 1787, vol. 2, p. 621:] Cependant malgré tout le talent qu’un grand artiste peut employer à terminer une bonne gravure, il est, pour ainsi dire, impossible de faire comprendre, au commun des amateurs, en quoi consiste l’art ; & c qu’il faut pour bien en connoître les beautés ; la plupart se bornant aujourd’hui à admirer la hardiesse ou la délicatesse du burin, sans prendre garde à l’incorrection du dessin & au défaut d’ensemble : triste réflexion pour ceux qui possèdent mieux leur art. D’ailleurs les graveurs au burin & à l’eau forte ne jouissent pas du même avantage que le peintre & le dessinateur ; car ceux-ci font ce qui leur plaît, ou du moins ce qu’ils peuvent ; mais cela ne seroit rien encore si le graveur pouvoit opérer avec la même liberté que le peintre [ndr : ou dessinateur] manie ses pinceaux ou ses crayons ; ils seroient plus encouragés à produire de belles choses, ainsi que l’ont fait autrefois de grands maîtres, qui n’étoient pas obligés de suivre les caprices des peintres, comme plusieurs e voient dans la nécessité de le faire de nos jours.