L’Expression, à mon avis, est une naïve & naturelle ressemblance des choses que l’on a à représenter : Elle est necessaire & entre dans toutes les parties de la Peinture, & un Tableau ne sçauroit être parfait sans l’Expression ; c’est elle qui marque les veritables caracteres de chaque chose ; c’est par elle que l’on distingue la nature des corps ; que des figures semblent avoir du mouvement, & tout ce qui est feint paroît être vrai. 
Elle est aussi bien dans la couleur que dans le dessein ; elle doit encore être dans la representation des païsages, & dans l’assemblage des figures. 
C’est, MESSIEURS, ce que j’ai tâché de vous faire remarquer dans les Conferences passées ; aujourd’hui j’essaierai de vous faire voir que l’Expression est aussi une partie qui marque les mouvemens de l’Ame, ce qui rend visible les effets de la passion.

[…] *Les qualitez d’un excellent Peintre sont, d’avoir le Jugement bon, l’Esprit docile, le Cœur noble, le Sens sublime, de la Ferveur, de la Santé, de la Jeunesse, de la Beauté, la commodité des Biens, le Travail, l’Amour pour son Art, & d’estre sous la Discipline d’un sçavant Maistre. Et quelque Sujet que vous puissiez choisir, ou que le hazard & la bonne fortune vous presente, si vous n’avez le Genie ou l’inclination naturelle que demande vostre Art, vous ne parviendrez jamais à sa perfection avec tous ces grands avantages que je viens de dire : car il y a bien loin de ce que peut faire la Main à cette sorte d’intelligence que donne une heureuse Naissance & un beau Genie. […]

A l’égard du temperament & des passions, sans doute ils [n.d.r. les sculpteurs antiques] y étoient sujets comme nous : ce ne seroit pas mesme une fort heureuse disposition pour les Arts qu’une insensibilité naturelle : il seroit pas mal-aisé que les Ouvrages ne tinssent un peu de cette extrême froideur : mais du moins ces grands Hommes ne se laisseroient pas tellement prevenir à leurs passions qu’ils n’observassent tout ce qui étoit à fuïr & à pratiquer suivans les divers caracteres de leurs Figures ; & cela avec une telle exactitude, que personne, depuis tant de siecles, n’a encore atteint à ce haut degré de perfection où ils ont poussé leurs Ouvrages.

[...] il est certain qu’il y a des siecles heureux, tels qu’ont été le siecle d’Alexandre & celuy d’Auguste. Nous vivons aujourd’huy sous un pareil regne : on y voit tellement refleurir les beaux Arts, qu’il y a lieu d’esperer qu’on pourra parvenir enfin à la perfection des Grecs & des Romains dans leurs Ouvrages les plus achevez.
Il ne faut pas toutefois que la haute estime que nous avons pour les Anciens, quoy que bien fondée, nous attache aveuglement à toutes les Figures antiques ; il est à croire que comme il y avoit des Maistres, il y avoit aussi des Ecoliers, dont quelques Ouvrages ont passé jusqu’à nous, bien qu’ils ne meritent gueres le soin qu’on a pris de les conserver. C’est pourquoy dans le grand nombre qui nous en reste, j’ay choisi celles qui ont l’approbation la plus universelle, & que les plus fameux Dessignateurs ne regardent qu’avec admiration, les donnant comme les modeles les plus asseurez.

La Grace & la Beauté, sont deux choses différentes: la Beauté ne plaît que par les règles & la Grace plaît sans les règles. Ce qui est Beau n’est pas toûjours gracieux, ce qui est gracieux n’est pas toûjours beau ; mais la Grace jointe à la Beauté, est le comble de la Perfection : c’est ce qui a fait dire à l’un de nos plus illustres Poëtes, Et la Grace plus belle encor que la Beauté.

Doch op dat wy het lichtveerdigh oordeel der gener die de selve verachten, ofte de hooghste volmaecktheden en vermoghen der Schilder-konst, gantsch light ende los stellen even of die sonder eenighen Arbeytsame Study, konde begrepen, of bekomen werden, als een geringh en slaefachtigh handt-werck; soo hebben wy voorgenomen in dese onse Inleydingh te toonen, wat tot een geleert en volkomen Meester noodtwendigh moet verstaen werden, op dat een yeder (siende wat tot dese Konst behoort) leere, een grootachtinghe van de selve te hebben, en niet te meenen datse om Broodt loopt (alsmen tot verachtinghe wel is gewoon te seggen: ) ofte datse als aen veel andere Konsten uyt de Schilder en Teycken-konst herkomende, wordt aengedaen. {Dat wy de kleynachtinge der Schilder-Konst sullen wederspreecken, door aenwijsingh wat tot de selven behoort.}

Even alsser niets en is dat te gelijck sijn begin en sijn volmaecktheyt t’effens en bekomt, soo zijn oock de Konsten (seyt Arnobius) niet te samen met ons gemoet uyt den Hemel gevallen, maer sy zijn hier op Aerden uyt-gevonden, {De Konsten zijn in haer eerste vinding onvolmaeckt.} en indien voort-ganck des tijts by weynigh en weynigh op-gemaeckt: Even so rauw en onvolmaeckt is oock de Schilder-Konst in haer eerste beginselen geweest; Ja soodanigh, dat de outste Schilders (volgens ’t geene Franciscus Junius uyt Aelianus aenwijst) {Naecktheyt der Schilder-Konst in de beginne.} genootsaeckt waren, by elcke af-beeldinge, de benaminghe met Letteren daerby te schrijven, op datmen mogte bekennen welck een Os, Egel, Paert, of Boom was.

…soo heeft de goetheyd van dien selven Schepper, den Mensche met een soodanigen vernuft begaeft, dat hy sich selven onfeylbare regulen heeft gevonden om de nature in veelen na te botsen; {Uyt de regelen vande natuer zijn de regelen in de Konsten gevonden.} want men bemerckt dat het geene niet na gewisse orden gedaen en wordt, seer ydel voor den dagh komt, ende geen vermogen heeft, om een ge-oeffende ooge als yets natuerlijcks te behagen. De natuer is onnaspeurlijck rijck in menigerley van yeder soort voort te brengen, waer van wy een Exempel hebben aen soo veel duysent Menschen, Dieren, ende Gewassen, die, al-hoe-wel sy van een geslachte zijn, echter malkander niet juyst gelijckstatigh en zijn; hier in kan de Const geseyt worden deselve volmaecktheyt te besitten, voor soo veel sy in ’t navolgen soo menigerley form alse wil voortbrenght. {Daer de Konst in navolght.} Ja sy kan dingen voortbrengen die de natuere onmogelijck schijnen, ten opsicht van dingen die wy noyt soodanigh vande natuere en hebben sien ter Werelt brengen. {Oock buyten de gemeene loop der natuer.} Doch de wijle de Const sijn oorspronck heeft genomen uyt de natuere ende de natuere niet uyt de Const, maer alleen van Godt op een onverstanelijcke wijse, alsoo in een geduerige order ghestelt is, en onderhouden wort, soo moetmen aenmercken, dat alle ’t gene de Const boven de natuere komt te doen, geen macht maer een onvermogen is; om dat de natuere niet onnatuerlicx natuerlijck, dat is strijdigh met haer selven voortbrenght; of ’t wert oock voor een Wangestalte gehouden: {Wat buyten natuerlick is, is Wanstalligh.}

Vorder staet het ons hier in dit hooft-deel, oock te letten datmen sich tot de werckelijcke oeffeningh van Schilderen niet licht en moet begeven, voor al eer datmen een goet begrijp der Theoretische kennis soo van Teyckenen, Bouwen, perspectijf en dierghelijcke, verstandelijck besitte. {Datmen eerst de Theorie, en dan de Practijck moet oeffenen.} d’Oude Meesters die na de volmaecktheyt stonden, en plaghten haer voor geen Constenaers uyt te geven, ten ware dat sy haer leersaem gemoet met een algemeene kennis van verscheyde Konsten en wetenschappen die tot de Schilder-konst aenhoorigh zijn, hadden voorbereyt.

Verstaen hebbende alle de noodige kennissen ende wetenschappen die een verstandigh Schilder moet trachten te besitten, ende sich eygen te maecken, soo kan nu wel eenighsins gegist werden, hoe het by komt datter soo weynige tot de Volmaecktheyt van een Universeel Meester konnen geraecken; {Waerom so weynige groote Meesters worden.} gemerckt menige na veel arbeyts eerst beginnen te sien watter tot de Geleertheydt van een groot Meester in de Schilder-Konst vereyst wert; haer een oneyndigh getal van swarigheden ontrent de Konst-regelen practiseerende, die haer onmogelijck schijnen oyt te sullen beseffen, invoegen sy al suchtende onder dien last, van vreese wederom te rugge loopen, of veranderen door ’t beschouwen van dit in-ghebeelde Medusaes hooft, in een steen van wanhoop ende leyheyt, alsoo datse blijven diese zijn en waren, dervende uyt schrick voor de kennis die de volmaecktheyt vereyst niet een voet versetten, om een ander voorby te stappen. Doch dit alles en behoorde een verstandigh Constenaer niet af te weeren, of schoon vele de rechte Meesterschap niet en koment te treffen, maer veel eer aen te manen: {Wat dit ontrent een Leergierigh gemoet behoorde te doen.} want hoe de wetenschap eener Konst minder gemeen is, hoese heerlijcker in de oogen aller Menschen uytmunt; en ofwe schoon de volmaecktheyt van een Konst niet en konnen bekomen, soo isset niet te min loffelijck, een Trap of twee hooger gestegen te zijn dan een ander: Ja al wetenwe dat andere groote Reusen in Meesterschap zijn geweest ten opsicht dat wy maer kleyne Mannekens en zijn, en dat sy veele en verre dingen hebben konnen sien, soo moetmen evenwel door neerstigheyt op hare schouderen sien te klaveren, op datmen, ware het mogelijck, noch een weynigh verder moghte sien dan sy gesien hebben.

Maer gelijck het wel geraetsaem, ja oock seer noodigh is, datmen inden beginne van sijne Studien andere Brave Meesters navolgt, en tracht in dat gene, in welcke sy gedwaelt hebben, haer te overtreffen, soo moet geweten worden datmen daer ontrent niet alleen yver ende neerstigheyt moet aenwenden, maer oock voor al sich seer wijslijck dragen: {Watter in ’t volgen van andere Meesters moet waergenomen worden.} Want het geleerdelijck navolgen van een groot Meester vereyst vry wat anders, als het simpel Na-Copieeren, dat voor de Jongelingen wel een bequaem middel is, om voor eerst de Pinceel te leeren handelen, de Verwen ende Colorijten te leeren vinden, ende soo voorts: Maer in het Meesterlijck studeeren, ende navolgen daer moet alleen het oordeel sich ontrent de Deughden vande alderbeste dingen oeffenen: ende dat met een sorghvuldige Naerstigheyt, om alles uyt te vorssen, ’t geen daer vanden rechten aert der Konsten in is. Want inde beste Tafereelen, sitten de Deughden somtijts soo diepe verborgen, ende soo konstelijck door het geheele Werck ingewickelt, ende door-vlochten, dat den alderscherpsinnighsten Meester de selve niet als na een lange opmerckingh en bestaet te vatten. Soo dat van een onkundige dickwils de fauten die daer noch in gebleven zijn, best van alles worden opgevolght en ingezogen; {Onkundige volgen de fauten in ’t Copieeren best na.} daerom datmen met een verstandigh en rechtsinnigh oordeel soodanige dingen bestuderen sal, ende en etent niet al voor Suycker op wat van dese of gene groote Meesters voortkomt, invoegen men de gebreecken soo wel als de volmaecktheden tot een wet van navolgingh komt te stellen, even offe uyt respect van hare Meesterschap niet en hadden konnen dwalen: Maer dan kan het navolgen eerst prijswaerdigh en voordeeligh zijn, soo wanneer sy de volle kracht der Konst inde voornaemste dingen heeft getroffen.

{Wijt uitgestrektheid der Schilder-konst.} Ten opzigt dan van de mengelinge der Verwen, is deeze konst als oneindig, een onuitspreekelijke zee waar in men verdwaalt. Waarom een Schilder best zal doen, van zig daar toe te begeven; dat hy best als met zijne byzondere natuure overeenstemmende, kan magtig worden; om met het meeste genoegen daarin tot een groote volmaaktheid op te klimmen.

{Stoffe deezes Hooftdeels.} ’t Is gantschelijk noodig, datwe een Hooftdeel maaken van allerhande zoorten van ligten en brand, die des nagts aangesteeken zijnde wonderlijk de omleggende lichchaamen doen tevoorschijn komen, en in zoo veelerhande verscheidentheid, datze onbeschrijvelijk is.
{Moeyelijkheid.} Daar uit ligt te verstaan is, dat de oeffeninge van deeze stoffe, om ‘er in tot eenige zoorte van volmaaktheid en vastigheid te geraaken, al vry swaar is, en dat ‘er om verscheide vertooningen van nagtligten wel uit te drukken veel overleg voorzigtigheid en beschouwinge van de natuir en ervarentheid van nooden is.
{Aanbieding van hulpe.} Wy zullen de Leerling eenige aanmerkingen van de voorname voorvallen ter hand stellen; om hen zoo op de weg te helpen; wel weetende, dat het gebruik en oordeel hier ’t voornaamste werk moeten doen.
{Algemeener aanmerkinge van nagtligt.} Alle schaduwen zijn hier sterk en kantig; en om in ’t gemeen wat te zeggen van toortzen, fakkelen en lampen; zoo weet, datze byna op eene wijze te behandelen zijn; […]

in SANDRART, Joachim von, Academia nobilissimae artis pictoriae eruditae, trad. par RHODIUS, Christian, Nürnberg, Froberger, 1683., n.p.

in SANDRART, Joachim von, Academia nobilissimae artis pictoriae eruditae, trad. par RHODIUS, Christian, Nürnberg, Froberger, 1683., p.4

in SANDRART, Joachim von, Academia nobilissimae artis pictoriae eruditae, trad. par RHODIUS, Christian, Nürnberg, Froberger, 1683., p.5

in SANDRART, Joachim von, Academia nobilissimae artis pictoriae eruditae, trad. par RHODIUS, Christian, Nürnberg, Froberger, 1683., p.19

in SANDRART, Joachim von, Academia nobilissimae artis pictoriae eruditae, trad. par RHODIUS, Christian, Nürnberg, Froberger, 1683., p.36

in SANDRART, Joachim von, Academia nobilissimae artis pictoriae eruditae, trad. par RHODIUS, Christian, Nürnberg, Froberger, 1683., p.37