ORDONNEREN (v.)

DISPOSER (fra.) · ORDER (TO) (eng.) · ORDINIEREN (deu.) · ORDNEN (deu.) · ORDONNER (fra.) · ZURICHTEN (deu.)
TERM USED AS TRANSLATIONS IN QUOTATION
COMPOSITION (fra.)
TERM USED IN EARLY TRANSLATIONS
/ · COMPOSITION (eng.) · ORDER (TO) (eng.) · ORDINIEREN (deu.) · ORDNEN (deu.) · ORDNUNG (deu.) · ORDONNANCE (eng.) · RÉGLER (fra.)
BLANC, Jan, Peindre et penser la peinture au XVIIe siècle : la théorie de l'art de Samuel van Hoogstraten, Berne, Peter Lang, 2008.

FILTERS

LINKED QUOTATIONS

6 sources
17 quotations

Quotation

Amphyon, van ordineren.

[D'après NOLDUS 2008, p. 5-7:] Amphyon pour la composition.

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → composition

Quotation

16 T’is veel t’ghebruuck gheweest van Tinturetten {Exempel van Ordineerders.}
T’ordineren, soo met groeppen oft knoopen,
En Angelus oordeel is oock veel metten
Hoopkens gheordineert, maer doch besmetten
Eenighe zijn eere, niet om de hoopen,
maer dat hy om de Beelden hem verloopen
Heeft, in t’gheen d’ordinanty mach belanghen,
Datter niet en zijn insichtighe ganghen.

[D'après NOLDUS 2008, p. 66:] C’était une habitude du Tintoret {Exemples d’artistes connus pour leur ordonnance.} D’ordonnancer ainsi, par groupe ou amas et le Dernier Jugement de Michel Ange l’est aussi en grande partie. Quelques éléments pourtant le déshonorent, non à cause des groupes mais parce qu’il s’est trompé pour valoriser ses Figures : en ce qui concerne l’ordonnance en effet il n’y a pas de perspectives.

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → composition

Quotation

21 Oock d’History, daer veel aen is gheleghen,
Haer Beelden behoeven te zijn verscheyden, {Van veel verscheydenheyt der Beelden in’t ordineren.}
In stellinghen, bootsen, werckelijck pleghen,
Ghestalt, natuere, wesen, en gheneghen,
En soo wy van de seven weghen seyden,
Soo sullen eenighe bootsen met beyden
Beenen voorwaert, naer ons uyt staen, oft schrijden,
Ander met troeng’ en lichaem van ter sijden.

 
22 Eenighe van achter sullen de hielen
Toonen, eenighe sitten, ligghen, cruypen,
Op climmen, dalen, opstaen, neder knielen, {Verscheyden werckinghen der Beelden, in’t ordineren.}
Somtijts eenighe bootsen, ofse vielen,
Alst te passe comt, oft heymelijck sluypen,
Eenigh’ om hooghe sien, lenen, oft stuypen,
T’behoefde wel datmen ghemenghelt maeckte,
Onder een ghecleedt, half ghecleedt, en naeckte. {Van t ondermengen ghecleedde, en ontcleedde,}

[D'après NOLDUS 2008, p. 66-67:] 21 Dans l’Histoire aussi, c’est capital, les Figures doivent être variées {De la grande diversité des Figures dans l’ordonnance.} selon les postures, modèles et activités statures, natures, essences et inclinaisons. Et comme nous parlions des sept directions quelques figures doivent s’avancer vers nous de l’une ou l’autre jambe, en marche ou au repos, d’autres sont vues de profil. 22 Certaines, vues de derrière, nous montrerons leurs talons, d’autres seront assises, couchées, accroupies, en train de ramper, grimper, descendre ou se lever ; parfois, quelques-unes sembleront tomber si cela convient, tandis que d’autres se faufileront furtivement ; certaines regarderont en haut, s’appuieront, s’écrouleront. Il est indispensable de bien pratiquee le mélange Entre figures habillées, mi-vêtues et nues. {Diversité des actions des Figures dans l’ordonnance, du mélange des Figures nues et habillées.}

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → composition

Quotation

Veel Ordineerders op een dingh oock gissen,
Daer ick mede niet teghen en wil dringhen,
Te weten, dat sy sullen den ghewissen
Gantschen Scopus hunner gheschiedenissen, 
Als besloten in een Circkels beringhen,
Op dat alsoo een deel bootsen bevinghen
D’History, die als t’Centre punct in’t midden {Van het ordineren ringwijs met t’scopus in midden.}
Blijft staend’, als Beeldt, dat veel aensien oft bidden.

[D'après NOLDUS 2008, p. 67:] 23 Beaucoup de spécialistes de l’ordonnance ont pris un parti auquel je ne voudrais pas m’opposer : ils situent le Scopus de leur narration à l’intérieur d’un cercle {De l’ordonnance en cercle, avec au centre la Figure principale.} de sorte que plusieurs Figures entourent le sujet principal qui en est le point central en tant qu’objet d’attention ou de dévotion.

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → composition

Quotation

Werdt vereyscht een vloeyende ende eyghentlijcke by een-voeghende gheest. Dat sulcx waerachtigh is, kan men hier aen bemercken; dat, wie vloeyend in 't ordineren is, sal nimmermeer voor een sware t'samen-schickinghe verlegen staen: aenghesien sijn vruchtbare gheest duysenden van veranderlijcke bedenckinghen uyt-stort: wanneer hy sijn ghedachten ghesamentlijcke in-spant, en de selve ontrent een laet spelen. En so dan dese vloeyentheyt vergheselschapt werdt met de eyghentlijckheyt, ende te samen gaen als ghesusters, soo sal men bevinden, dat het selve sulcken een aenghenamen bevallijcken luyster aen de Kunst sal brenghen, dat het selve beter by verstandighe Meesters begrepen kan werden, dan van my door veel woorden uytgheleyt. Soo werdt dit dan mede in een Schilder vereyscht, door dien dat hy hier door de Historien, die hy af-beeldt, de Lief-hebberen, en die ghene diese sien; te verstandelijcker kan voorstellen.

[proposition de traduction, Léonard Pouy:] Il est nécessaire pour l’esprit de combiner les choses de manière fluide et naturelle. Ceci peut être vérifié car celui qui ordonne sa composition de manière fluide ne souffrira jamais plus des arrangements complexes, étant donné que son esprit fertile lui proposera force d’idées diverses lorsqu’il laissera libre cours à ses pensées. Et si cette fluidité est accompagnée de naturel, et que les deux vont de paire, l’on trouvera que ceci donne à l’art un lustre si plaisamment attrayant que celui-ci pourra être mieux saisi par les maîtres raisonnables que par une longue explication de ma part. Aussi est-ce également nécessaire pour un peintre car cela lui permet de rendre les histoires qu’il représente plus compréhensibles pour les amateurs d’art et pour ceux qui les contemplent.

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → composition
EFFET PICTURAL → qualité de la composition

Quotation

Eyndelingh soo moetmen neffens alle ‘t gene voorseyt is, voornamentlijck tot het Schildern, arbeyden om grondigh den aert, kracht en vermogen der Verwen, Olyen en Vernissen, ontrent het Coloreeren te kennen, die oock wel ende veranderlijck te ordineeren, ende na vereys van saecken, aengenaem ende met modestie op sijn jyste plaets wel te schicken en natuerlijck aen yder dingh toe te eygenen; {Aert der Verwen moet verstaen worden.} ten eynde men niet en late blijcken, datmen sich opde schoone Coleuren verlaten, of de ware Deught van sijn Tafereel door een enckel Verwengepronck gesocht heeft. Van gelijcken moetmen weten, hoemen de Verwen, soo in het Doodt-Verwen als in ’t Op-Schilderen sal temperen, handelen en aenleggen, en hoedanigh deselve helder, gloeyent, ende schoon op den ander komen te decken, ende sich mackelijk Schilderen laten: {Handelingen der Verwen moet verstaen worden.} invoeghen sy verstandigh ghehandelt en playsant gecololeert [sic, ndr.] moghen schijnen.

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] At last one should, besides all that has been said thus far, for Painting one should principally work to thoroughly know the nature, power and capacity of the Colors, Oils and Varnishes, with regard to coloring, also knowing how to compose these well and with variety, and pleasantly and modestly placing it on the right place and apply it to each thing in a natural way after the demand of the case; {The nature of the Colors should be understood.} so that one does not show that one has leaned on the beautiful colors or has based the Virtue of his Painting only by the splendor of colors. Similarly one should know, how to mix, treat and apply the colors, both in the dead-coloring and in finishing, and how they will cover the other [colors] in a clear, glowing and beautiful [way] and let them be applied with ease: { The handling of the colors should be understood.} so that they may appear wisely treated and pleasantly colored.

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → composition
CONCEPTION DE LA PEINTURE → couleur

Quotation

THaleie als Hofmeestres der Eedle konst, gewoon/ In kamerspel en klucht met vreugde te verkeeren,/ Leert hier de grage jeugt de zwier van't Ordineeren:/ De min-en-maetschap, en gevoeghlijkheit van toon:/ De sprong en troeping en voort al't schikkunstig schoon.

[BLANC J, 2006, p. 295] Servante du noble art, habituée à frayer gaiement dans les pièces/ Et les farces, Thalie apprend ici aux jeunes gens curieux à donner/ [ndr: un mouvement gracieux] à l'ordonnancement de ses oeuvres. Elle leur apprend ce qu'est l'amabilité et la cohésion, la convenance/ Dans le ton, le contraste et l'ordonnance par groupes, /Ainsi que le beau disposé [ndr: avec art].

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → composition
L’HISTOIRE ET LA FIGURE → groupe

Quotation

Deze kunst van ordineeren zullen wy met Duitsche woorden noemen, een wisse treffing der medevoeglijkheyt, overeendracht, en maetschiklijkheyt; zonder welke alles verwart en vol strijt is. Hoe noodich het nu is, dat de geest tot dezen Regel der vindingen in 't werk te stellen bequaem zy, is licht te begrijpen.

[BLANC J, 2006, p. 300] Deze kunst van ordineeren zullen wy met Duitsche woorden noemen, een wisse treffing der medevoeglijkheyt, overeendracht, en maetschiklijkheyt; zonder welke alles verwart en vol strijt is. Hoe noodich het nu is, dat de geest tot dezen Regel der vindingen in 't werk te stellen bequaem zy, is licht te begrijpen.

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → composition

Quotation

WY hadden, toen ik noch Discipel was, dit vraegstuk: Welk daer was de grondles
en regel van wel te ordineeren: Fabritius antwoorde, De edelste natuerlijkheden te
verkiezen, en by een te schikken.

[BLANC J, 2006, p. 305] Quand je n’étais encore qu’un élève, la question suivante fut posée : qu ‘elle est la question fondamentale et la règle qui permet d’aboutir à une belle ordonnance ? Fabritius répondit : il faut choisir les choses les plus nobles et les plus naturelles [ndr : et les disposer] les unes des autres.

FABRITIUS, Carel

Conceptual field(s)

L’ARTISTE → règles et préceptes

Quotation

Gematkhtheyt in 't ordineeren. [...]Maer dewijl een spel hierinne tegen een Schildery verscheelt, dat het in yder handeling een byzondere tijdt, plaets, of daedt begrijpt: daer de Schildery maer een oogenbliklijke daedt of zaek vertoont, zoo laeten wy 't liever blijven by het geene wy van de Roomsche slachordeninge gezegt hebben. Dat is, dat de hooftpersonaedjen zich alderbequaemst voordoen, die van minder belang, en echter tot de zaek behoorende, gezien en gekent worden; en de toegevoegde minst in de weeg zijn. Of anders, dat den voornaemsten groep de Historie uitbeelt: den tweeden daernae de nootzaekelijkste meedewerkingen: en dat den derden tot vergrootsing of tot versiering van 't geheele werk diene.

[BLANC J,2006, p. 311 et 315] La tempérance dans [ndr : l'ordonnance] [...]. Mais puisqu'une pièce est différente d'une peinture en ce que chaque acte contient son propre temps, son propre lieu ou sa propre action, alors qu'une peinture montre une action ou un sujet [ndr : en un coup d’oeil], nous preferons en rester à ce que nous avons dit des ordres de bataille romains. Autrement dit, il faut que les personnages principaux se fassent plus habilement voir et reconnaitre que ceux de moindre importance mais qui ressortissent au sujet, et que ceux ajoutés les gênent le moins possible. Ou il faut encore que le groupe le plus important représente l'histoire, que le deuxième soit un soutien le plus nécessaire, et que le troisième serve à l'amplification ou à l'ornement de toute l'oeuvre.

Conceptual field(s)

L’HISTOIRE ET LA FIGURE → sujet et choix
L’HISTOIRE ET LA FIGURE → groupe
EFFET PICTURAL → qualité de la composition

Quotation

Den wegh, om zeker en gewis in het ordineeren te worden, is, datmen zich
gewenne veel Schetssen te maken, en veel Historyen op 't papier te teykenen;

[BLANC J, 2006, p. 318] Le chemin qu’il faut prendre pour gagner de la sûreté et de l’assurance dans l’ordonnancement est de s’habituer à faire de nombreuses esquisses et à dessiner un grand nombre d’histoires sur le papier.

Conceptual field(s)

L’ARTISTE → apprentissage

Quotation

TErpsichore heeft van 't wel verwen, Melpomene van lichten en schaduwen gehandelt. Zoo resteert'er noch van der zelver overeendrachtige ordening en meedevoeglijke schikkinge te spreeken. Welke geheymenis der konst wy gewoon zijn met het woort Houding uit te drukken; 't welk in het koloreeren eeven het zelve beteykent, als in de konst der maetschiklijkheyt de woorden Simmetrie, Analogie, Harmonie, en Proportie; zijnde ook als de overeenstemming en bekoorlijke zangwijze in de Muzijk. Want het begrijpt in zich een zuivere vergaderinge van samenstemmende kracht: het wel schikken der koleuren, 't welk wy de Tuilkonst noemen: en de ordentlijke schikking van lichten en schaduwen: nevens het voorkomen, wechwijken, ronden, en verkorten;[...].

[BLANC J, 2006, p. 445] Terpsichore a traité du beau coloris, Melpomène des lumières et des ombres. Il reste encore à parler de leur ordonnance unie et de leur disposition conjointe. Il est habituel de parler de ce secret de l'art en l'appelant "économie", ce qui signifie, pour le coloris, à peu près la même chose que les mots de symétrie, d'analogie, d'harmonie et de proportions pour l'art de la proportion, ou que l'unisson et la séduisante mélodie pour la musique. Cette économie suppose en effet une certaine pureté et une forte entente dans le rassemblement des couleurs, une bonne façon de les disposer -que nous appelons l'art des bouquets- et une disposition convenable des lumières et des ombres. Il faut ajouter à cela les avancées, les échappées, les modelés et les raccourcis.

Conceptual field(s)

EFFET PICTURAL → qualité de la composition
EFFET PICTURAL → qualité de la lumière

Quotation

Tien jaar om het verstand te rypen, en den geest op te wekken, is twee en twintig. Tien jaar om het leeven te onderzoeken en t’ordineeren, is twee en dertig; dan noch tien om uit te munten in ’t algemeen, zo in Theorie als Practyk, maakt zaamen twee en veertig, die nu vyftig, en meer bereiken kan, zyn de jaaren om een doorlugtigen naam, eer en geld te verkrygen. Zo is ’t dat ik de koers gereekent, of liever verdeeld heb, van een braaf Schilder, of Konstenaars leeven. Doch den Heemel beschikt het naar zyn welgevallen, helpt den eenen wat vroeg, en den anderen wat laater, absque ingenio, labor inutilis, dat is, zonder bequaamheid is ’t vergeefs gearbeid. Dierhalven zo leert ons de ervarentheid, dat de alderbeste middelen om in de Teekenkonst te vorderen is, wanneer men jong zynde, een bequaame geest, goed onderwys, en een volstandige naarstigheid heeft: waar van de laatste, de moeielykste dingen, gemakkelijk doet worden.

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] Ten years to ripen the mind and incite the spirit, makes twenty-two. Ten years to investigate the life and to compose, makes thirty-two; then another ten to excel in general, both in Theory and Practice, makes forty-two, he who can reach fifty, which are the years to obtain an illustrious name, honour and money. This is how I count, or rather divide, the course of the life of a good Painter or Artist. Yet the Heaven determines it to its own desire, helps one [ndr: artist] a bit early, the other somewhat later, absque ingenio, labor inutilis, that is: without aptitude labour is in vain. Therefore the experience teaches us, that the best means to advance in the Art of Drawing is to have an adequate spirit, good instruction and enduring diligence: the latter makes the hardest things easy.

term translated by ORDNEN
term translated by RÉGLER

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → composition

Quotation

Om nu met gewisse treeden, tot het geheim der konst, in ordre te gaan, zullen wy het werk en den Konstenaar in zyn beezigheden volgen, en deze grondreegelen voor af laaten gaan, door hem in het ordineeren van een stuk waar te neemen. Hy geeve dan voor al wel acht, waar zyn stuk geplaatst moet worden, om den Horisont en oogpunt wel te stellen. Hy moet letten waar den dag van daan komt, of het krachtig gedaagd moet zyn, en vlak van schaduw, als digt aan de glaazen, dan zwak en smeltende, wanneer het ver daar af zy, het welk men, of in een Landschap of kamer, haast gewaar zal worden, en of het in de schaduw gloeijend moet zyn of niet; want het is zeker, dat de voorwerpen, schoon levensgroote, in die twee plaatzen zeer verschillende zyn, zo wel als kleene dingen: wie zulks niet bevatten kan, moet een gering verstand bezitten. Hy neem desgelyks nauw acht op de Perspectief, en vaar als dan voord, met schilderen, na de voorverhaalde wyze van handelen, welke, wel waargenomen, de koleuren zuyver gespaard, ider op zich zelf daar het behoord, en nochtans daar zy eindigen, met groote penseelen of borstels, in malkander verdreeven zynde, zo zal hy gewisselyk een goed stuk werks volvoeren.

[D'après DE LAIRESSE, 1787, p.57-58:] […] ce qu’il faut observer dans la composition d’un tableau. Il doit commencer, avant tout, par remarquer dans quel endroit & à quelle hauteur le tableau qu’il va faire doit être placé, a fin d’en bien disposer en conséquence, l’horizon & le point de vue. Il observera aussi de quel côté tombe le jour, & s’il faut que la lumière soit ouverte & forte, le tableau devant être placé près du jour; ou si elle era faible & vague, à cause que l’ouvrage doit se trouver loin de la fenêtre. Il ne faut pas non plus qu’il néglige de donner aux reflets & aux ombres mêmes le degré de force qui leur convient; car il est connu que les objets de grandeur naturelle ne font pas moins un effet fort différent, suivant la lumière à laquelle ils sont exposés, que les petits tableaux de chevalet; ainsi qu’il est facile de s’en convaincre. Il doit de même fixer son attention sur la partie de la perspective; pour se mettre ensuite à exécuter, suivant la méthode de manier le pinceau que nous avons indiquée plus haut, en disposant avec intelligence & franchise les couleurs locales, & en les fondant ensemble avec la grande brosse; ce qui le conduira à produire un bon ouvrage.

term translated by ORDONNANCE
term translated by ORDNUNG

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → composition

Quotation

OM den weetgierigen konstoeffenaar van alles een goed begrip {wat tot het Ordineeren behoord} te doen hebben, vind ik noodig, eer wy de zaak zelve verhandelen, dit voor af te laaten gaan, op dat een ider by zich zelf overweeg, of deze noodzakelyke hoedanigheden in hem zyn, zonder welke hy bezwaarelyk tot dit hoogwichtig punt geraaken kan. Voor al en in de eerste plaats, diend hy een goed en vast geheugen te hebben, om het geen hy verbeelden wil, wel te overweegen en in gedachten te houden. Ten anderen werd een vlugge hand vereist, om het geen onze snelle gedachten bevat hebben, aanstonds op het papier te stellen, eer zy uit het geheugen raaken.

[D'après DE LAIRESSE 1738, p. 31:] Book II. CHAP. 1. Of the Qualities necessary to the first Idea, or Sketch In order to give the curious Artist a previous notion of every thing I think necessary to the main Matter [NDR: Ordonnance or composition], to the end he may duely weigh his Qualifications for it, I say, that he ought in the first Place to have a good Memory, to consider well what he is to represent, and to retain it in his Thoughts; and next a free and nimble Hand to execute instantly on Paper, what he does conceive, lest it slip out of Memory again.

term translated by /
term translated by ORDINIEREN

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → composition

Quotation

De eigenschap en welvoegelykheid in 't ordineeren der Geschiedenissen is het waare kenteeken van een vernuftig Meester.

[D'après DE LAIRESSE 1787, p. 282:] C’est par une sage économie & une convenance [ndr : dans l’ordonnance des histoires] bien entendue que l’on distingue le plus les grands maîtres […]

term translated by COMPOSITION
term translated by ORDINIEREN

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → composition

Quotation

Ja indien men noch al eens een goede schikking voor den dag brengt, hangt het alleenlijk van 't geluk af: daar in tegendeel een wel geordineerd Stuk, schoon maar tamelyk geschilderd, altoos een aangenaame houdinge zal voortbrengen.

[D'après DE LAIRESSE 1787, p. 369:] Il est impossible de parvenir à produire quelque chose de bon, lorsqu’on ne possède pas l’art de bien disposer les objets d’une composition ; tandis qu’un tableau, quoique seulement d’une exécution passable, fait toujours bon effet quand les objets en sont dans un ordre convenable.

term translated by ORDER (TO)
term translated by ORDINIEREN

Conceptual field(s)

EFFET PICTURAL → qualité de la composition