Ghemerckt dat ons dan in de treffelicke wercken van groote Meesters de schoonheyd der dinghen selver nerghens nae so krachtighlick beweeght; als de voorspoedighe stoutigheyd der Konste, soo ghebeurt het oock menighmael dat de levende ghelijckenisse van lellicke ende afsichtighe dinghen niet min vermaeckelick bevonden wordt als de gelijckenisse van d'aller schoonste lichamen.

Dit is dan dese naeboetsinghe, die men ghemeyndelick d'Imitatie noemt, uyt welcke de Teycken-Konst, de Schilder-Konst, de Giet-Konst en al 'andere Konsten van desen aerd voord-spruyten. Oock so is 't dat dese Imitatie van Philostratus {in proaemio Iconum} genaemt wordt een seer oude vont ende met de Nature selver wonderlick wel overeen komende. […]Oock soo en moghen wy in 't minste niet eens twijfelen of 't grootste deel der Konsten, ghelijck den selvighen Quintilianus elders {orat. Instit. Lib. X. cap. 2} steunt op d'imitatie, jae dat noch meer is, 't gantsche belydt onses levens bestaet daerin dat wy altijdt vaerdighlick naetrachten, 't ghene wy in andere hoogh achten.

Beneffens dese voornoemde Imitatie der naturelicker lichaemen door welcke de Konstenaers aengeleyd worden om allerley sienelicke dingen nae 't leven uyt te drucken, so staet ons alhier noch een andere soorte van Imitatie aen te mercken, door welcke den Konstenaer sich verstoutet oock soodaenighe dinghen af te beelden die van 's menschen ghesicht verde sijn afgescheyden. Ende al hoewel de voornaemste kracht van dese imitatie in de fantasije bestaet, soo is het nochtans dat wy d'eerste beginselen deser imaginatie onsen ooghen moeten danck weten; want d'inwendighe verbeeldinghen die in onse ghedachten spelen, konnen daer in noyt ghefatsoenert worden 't en sy dat wy eerst de ghedaente der dinghen ergens in 't rouwe met onse ooghen hebben aenschouwet, of ten minsten met d'een of d'ander onser vijf sinnen hebben ghevoelt.

Dit selvighe wordt ons noch duydelicker voor ghestelt in die treffelicke saemen-sprekinghe die nae 't verhael van Philostratus ghehouden is gheweest tusschen Thespesion den voornaemsten der Gymnosophisten ende Apollonius Tyaneus. De woorden van Philostratus {Lib VI de vita Apollonii, cap. 9} sijn aenmerkenswaerd, Hebben Phidias en Praxiteles seght Thespesion, den Hemel bekommen ende vandaer e ghedaente der Goden tot de Konst neder ghebracht; of is het wat anders, 't welck hun de ghestaltenisse der Goden heeft leeren af-vormen? Vry wat anders, seght Apollonius, en dat vol van allerley wijsheydt. Wat is doch dat? Seght Thespesion, want du en wetest behalven d'Imitatie anders niet voordt te brenghen. De fantasije, seght Apollonius, heeft dese dinghen voltrocken, als wesende een Konstenaer vele wijser dan d'Imitatie. Want d'Imitatie werkt maer alleen wat sy ghesien heeft; de fantasije werckt oock wat sy niet ghesien en heeft s'haer selven 't ghene sy noyt gheseien heeft voorstellende met een opsicht op 't ghene in de nature is, noch soo wordt d'Imitatie menighmael door een verbaesde dusyelinghe verhindert; de fantasije daer en teghen wil sich niet laeten stutten, maer sy vaere koenelick voordt in 't ghene sy voor heeft.

Staet ons dan alhier naeuw te letten op dese woorden van Quintilianus, daer en is nerghens yet, seght hy {orat. Instit. Lib. 10, cap. 2}, welcke door enckele imitatie toe neemt: ende indien het ongheoorloft waere gheweest tot hetgene ghevonden was yet-wat toe te voeghen, wy en souden als noch anders gheen Schilder-konst hebben dan die d'uytersterste linien van de schaduwe der lichaemen nae-treckt. Slaat uwe ooghen waer-waerd ghy wilt, nochtans houdt ick my selven daervan ver-sekert, dat ghy nerghens eenighe konsten sult ontmoeten die sich binnen d'enge palen haere eerster beginselen ghehouden hebben.

Wy moeten in 't eerste daer op letten, wat voor Konstenaers wy bestaen nae te volghen; in die ghene dewelcke wy ons selven aldus voorstellen; want wy ontmoeten selfs in d'alder volmaeckste Konstenaers eenighe dinghen die laeckenswaerdt sijn: en 't waere wel te wenschen dat ghelijck wy 't quaede 't welck in de Konstenaers ghevonden wordt ergher maecken, dat wy even alsoo 't goede beter uytdruckten. Even wel nochtans soo en is het den ghenen die oordeels ghenoegh hebben om de fouten groote Meesters te vermijden niet ghenoegh dat sy maer alleenlick een ydele schaduwe haere deughden nae volghen, overmidts d'Imitatie dan eerst prijswaerdigh schijnt te wesen als sy de volle kracht der Konst in de voornaemste dinghen heeft ghetroffen. Dies worden oock die ghene voor onvroedt ende onbesint gehouden, de welcke de deugheden van groote Meesters niet wel-doorgrondet hebbende op 't eerste ghesicht te werck gaen, meynende dat hun d'Imitatie wonderlick wel gheluckt is als sy d'uytgelesen wercken der ouder Konstenaeren eenigher wijse in 't nae-trecken van Linien en 't opsmeeren van Coleuren hebben afghebeeldet, daer sy nochtans verde van de rechte kracht der selvigher verscheyden sijn.

Want als dese groote Meesters bevonden dat hun haere fantasije volmaeckt ter verbeeldingen sonder eenigh exempel voor droegh, soo en konde het niet gheschieden dat sulcken puyck der menschen de rechte reden soo verde van sich soude verbannen, als dat sy de liefde van een mis-prijselicke ghewoonte hoogher souden achten dan 't ghene sy verstonden de Konst dienstigher te sijn. Dus blijckt het hoe gantsch grooten goedt dese fantasije te weghe brenght; wanneer sy naemelick de wackere verstanden der Konstenaeren van den onvruchtbaeren arbeydt der ghewoonelicker imitatie tot een groot-moedigher stoutigheydt overbrenght, soo dat sy haer selven nu niet meer aen soo een slaefachtighe maniere van doen verbinden, maer bestaen met eenen vryen Gheest verder te gaen dan haere voorganghers wel oyt hebben gedaen.

De Poesije ende de Schilder-Konst sijn oock daer in malkanderen gelijck datse haer selven allebeyde meest met d'imitatie besigh houden. Wy sien 't daghelicks hoe niet alleen de Poeten maer oock de Schilders door eenen onderlinghen naer-yver ofte aemulatie de ghedaente der Goden met een stoute handt af-beelden, oock soo besteden sy haeren arbeydt om den mensche met t'saemen 't menschelick bedrijf uyt te drucken.

…de Schilderye is een swijghende Poesye; de Poesye daer en teghen is een sprekende Schilderye. Op welck segghen Plutarchus dese woorden toe past, die dinghen, seght hy {Bellone an pace clariores fuerent Athenienses}, dewelcke de Schilder-Konst vertoont als offe teghenwoordighlick gedaen wierden, de selvighe stelt ons de spraeck-konst voor ooghen als offe langhe te vooren gheschiedt waeren, ende ghelijck de Schilders dat met verwen afbeelden, 't gene de Schrijvers met woorden uytdrucken, soo is 't dat sy maer alleen verschillen in de materie en maniere van imitatie; want sy hebben alle beyde 't selvige oogenmerck.

Wy aenschouwen de Schilderije van een hagedisse, van een Simme, van Tersites tronie met lust ende verwonderingh, seght Plutarchus {de poesis aud.}, meer om de ghelijckenisse die wy daer in sien dan om de schoonheyd. Want alhoewel men het ghene in sijn eyghen nature leelick is niet en kan schoon maecken, d'imitatie van schoone of leelicke dinghen werd nochtans sonder eenigh onderscheyd gepresen.

{Durch Abcopiren und Nachahmen/ gelanget man zur Vollkommenheit.} Endlich durch Abcopirung der bästen modernen Gemälde/ worinn sich alle diese  Dinge erzeigen/ kan man die bäste Manier/ und einen wolfliessenden Pensel ergreiffen: ist also die imitation und Nachahmung/ der sicherste Weg/ in diesen (gleichwie auch in andern) Studien zur perfection zu gelangen.

Even alsoo plaght het oock met de Copijen van d’allervolmaeckste Schilderijen toe te gaen; met sietse daghelicks van de nettigheyd haerer originelen afwijcken; Want ghelijck het swaer valt een waere ghelijckenisse nae het leven te treffen, seght den selvighen Plinius in een andere plaets {Lib. V. Epist.28.}, soo is het nabootseren van ’t naeghebootseerde noch veel moeyelicker.

De schoonheyd des lichaems, seght Cicero {lib. I de officiis}, beweeght onse ooghen door een bequaeme t'saemenschickinghe der leden; hy vermaeckt ons daer mede voornemelick, dat alle ghedeelten door een aenghenaeme lieffelickheyd met malkanderen over-een komen. Ghelijck het dan gheen wonder en is dat wy eenen sonderlinghen lust scheppen inde schoonheyd der naturelicker lichaemen, soo is het veel min verwonderenswaerd dat ons de Konstige naboetsinge deser schoonheyd noch al beter behaeght dan de natuerelicke schoonheyd selver; niet alleen omdat wy daer in bemercken hoe gheluckighlick de Konst met de nature strijd, maer ook omdat ons ghemoed sich eenmael door dese beschouwinghe vervrolickt vindende sijne blijschap niet langer en kan binnen houden,

Dewijl het dan vast gaet dat de waere schoonheyd der naturelicker lichaemen maer alleen in de ghevoeghlicheydt deser Harmonie te vinden is, soo volght het oock daer uyt onwedersprekelick, dat de rechte naeboetsinghe deser lichamen voornamelick in het waernemen deser Harmonie gheleghen is. Alle ghedeelten van een stock-beeld behooren schoon te sijn seght Socrates apud Stobaeum Serm. I. wy en staen in de Colossische wercken niet soo seer op de aerdighe netticheyt van elck bysonder ghedeelte, of wy plaghten vele meer op de schoonheyd van ’t gheheele maecksel te letten, seght Strabo Lib. I. Geogr. Die naeboetsinghen worden voor d’allerspottlickste ghehouden, seght Galenus {Lib. i. de Usu partium corporis humani}, de welcke de ghelijckenisse diese in vele ghedeelten waernemen, in de voornaemste versuymen. Parrhasius, Polycletus, en Asclepiodorus sijn d’eerste en voornaemste grondleggers ende onderhouders deser Symmetrie gheweest. Parrhasius was den eersten die de Schilder-konst haere behoorlicke Symmetrie ghegheven heeft. Plin. XXXV.10. Polycletus nam de Symmetrie op het aller naerstighste waer. Plin XXXIV. 8. Asclepiodorus gingh soo meesterlick met sijne stucken te werck, seght den selvighen Plinius {Lib. XXXV. Cap. 10.}, dat sich Apelles grootlicks plaght te verwonderen over de Symmetrie die hy daer in ghebruyckte.

{Durch Abcopiren und Nachahmen/ gelanget man zur Vollkommenheit.} Endlich durch Abcopirung der bästen modernen Gemälde/ worinn sich alle diese  Dinge erzeigen/ kan man die bäste Manier/ und einen wolfliessenden Pensel ergreiffen: ist also die imitation und Nachahmung/ der sicherste Weg/ in diesen (gleichwie auch in andern) Studien zur perfection zu gelangen.

’t Ghene yet anders ghelijckt, seght hy [NDR: Quintilianus] {Lib. x. Cap. 2.}, moet noodsaeckelick te kort schieten en meer bevalligheyd hebben dan die dinghen welckers ghelijckenis het schijnt te draegen. Want ghelijck de dinghen, die wy voor ons patroon aennemen, de nature selver ende een waere kracht in sich hebben; soo plaght allerley naevolghinge in ’t teghendeel maer alleen ghecontrefeyt te sijn en sich nae anderer dinghen gheleghenheyd te voeghen.

ende overmids onsen volgh-lust altemet door een heymelicke nijdigheyd, altemet door een rechtvaerdighe verwonderingh gaende ghemaeckt wordt, soo plaght oock het ghene wy met den hooghsten yver naeiaeghen, sijne hooghste volmaecktheyd vroegh te bekomen. Maer dan valt het ons heel swaer by die volmaecktheyd te blijven; ghemerckt eenigh dingh nae den ghemeynen loop der nature plagt te deynsen, als het niet meer voord en kan.

Alhoewel nu d’oude Konstenaers buyten twijfel door de hitte haeres volgh-lusts en door d’onverdraeghelicke onwederstaenlicke prickelen des naer-yvers krachtighlick tot een gantsch ernstighe oeffeninghe deser Konsten aengedreven wierden, nochtans moghen wy niet dencken dat dese Konsten aleen door d’onderlinghe Aemulatio der Konstenaeren ghevoordert sijn gheweest, maer wy houden ’t daer voor dat den grooten naem van vele welsprekende mannen de wackere gheesten der Konstenaeren met eenen oock opgheweckt heeft om yet wat te verrichten ’t welck dierghelijcke eere verdienen mocht.