FANTASY (n.)
TERM USED AS TRANSLATIONS IN QUOTATION
FANTASIE (nld.)FANTASIE
JUNIUS, Franciscus, The Painting of the Ancients, in Three Bookes : declaring by Historicall Observations and Examples, the Beginning, Progresse, and Consummation of that most Noble Art. And how those Ancient Artificers attained to their still so much admired Excellencie. Written first in latine by Franciscus Junius, F. F. And now by him englished, with some Additions and Alterations, trad. par JUNIUS, Franciscus, London, Richard Hodgkinsonne, 1638.
Beneffens dese voornoemde Imitatie der naturelicker lichaemen door welcke de Konstenaers aengeleyd worden om allerley sienelicke dingen nae 't leven uyt te drucken, so staet ons alhier noch een andere soorte van Imitatie aen te mercken, door welcke den Konstenaer sich verstoutet oock soodaenighe dinghen af te beelden die van 's menschen ghesicht verde sijn afgescheyden. Ende al hoewel de voornaemste kracht van dese imitatie in de fantasije bestaet, soo is het nochtans dat wy d'eerste beginselen deser imaginatie onsen ooghen moeten danck weten; want d'inwendighe verbeeldinghen die in onse ghedachten spelen, konnen daer in noyt ghefatsoenert worden 't en sy dat wy eerst de ghedaente der dinghen ergens in 't rouwe met onse ooghen hebben aenschouwet, of ten minsten met d'een of d'ander onser vijf sinnen hebben ghevoelt.
Het Eerste Boek, Capittel II.1, p.14-15Themistius heeft dit alles wonderlick wel uyt gedruct. De fantasije, seght hy {Lib II. Geograph.}, is een Printe ende eenen voetstap der dinghen die wy sien en voelen. Want ghelijck den handtboom door onse handen bewoghen sijnde, den steen beweeght: ghelijck oock de Zee door den windt bewoghen zijnde, het Schip beweeght: soo en is 't gheen wonder dat het selvighe mede voorvalt in die dinghen dewelck wy sien ende ghevoelen, want ons ghevoelen door d'uytwendighlick ghevoelicke dinghen gaende ghemaeckt sijnde, ende alsoo een ghedaente aenghenomen hebbende van 't ghene daer door het sich selven bewoghen vindt, beweeght oock in de volmaeckte schepselen een andere kracht haeres ghemoedts, die men de fantasije naemt; welckers aerdt is de Printen die haer door 't ghevoelen worden over ghelevert ende in ghedruckt binnen in haer selven op te legghen, ende alsoo daer in te verseghelen dat se voor een goede wijle tijdts, nae dat nu de ghevoelicke dinghen uyt d'ooghen wech ghenomen sijn, de Voet-Printen der selvigher dinghen behouden.
Het Eerste Boek, Capittel II.1, p. 15Soo is dan dese gantsch vruchtbaere kracht onses ghemoedts, nae 't oordeel van Plato {in Sophista.}, tweederley: d’eerste soeckt maer alleen soodaenighe dinghen uyt te drucken die d'ooghe teghenwoordighlick aenschouwet; d'andere bestaet daer en boven oock die dinghen af te beelden welcker voorbeeldt maer alleen in de fantasije voor ghestelt wordt.
Het Eerste Boek, Capittel II.2, p. 15Dit selvighe wordt ons noch duydelicker voor ghestelt in die treffelicke saemen-sprekinghe die nae 't verhael van Philostratus ghehouden is gheweest tusschen Thespesion den voornaemsten der Gymnosophisten ende Apollonius Tyaneus. De woorden van Philostratus {Lib VI de vita Apollonii, cap. 9} sijn aenmerkenswaerd, Hebben Phidias en Praxiteles seght Thespesion, den Hemel bekommen ende vandaer e ghedaente der Goden tot de Konst neder ghebracht; of is het wat anders, 't welck hun de ghestaltenisse der Goden heeft leeren af-vormen? Vry wat anders, seght Apollonius, en dat vol van allerley wijsheydt. Wat is doch dat? Seght Thespesion, want du en wetest behalven d'Imitatie anders niet voordt te brenghen. De fantasije, seght Apollonius, heeft dese dinghen voltrocken, als wesende een Konstenaer vele wijser dan d'Imitatie. Want d'Imitatie werkt maer alleen wat sy ghesien heeft; de fantasije werckt oock wat sy niet ghesien en heeft s'haer selven 't ghene sy noyt gheseien heeft voorstellende met een opsicht op 't ghene in de nature is, noch soo wordt d'Imitatie menighmael door een verbaesde dusyelinghe verhindert; de fantasije daer en teghen wil sich niet laeten stutten, maer sy vaere koenelick voordt in 't ghene sy voor heeft.
Het Eerste Boek, Capittel II.2, p. 17Blijckt dan uyt dese beurt-spraecke ghehouden tusschen Apollonius and Thespesion, als oock uyt het gene wy tot noch toe bewesen hebben, dat de verbeeldenskracht den konstenaeren op 't hoochtste van noode is; niet soo seer den genen die de ghelijckenis der sienelicker dinghen af-beelden manneken nae manneken maeckende, als wel diengenen dewelcke nae de volmaecktheydt deser Konsten trachten. Want het staet de soodaenighte toe door 't oeffenen haerer fantasije de verbeeldinghen van afwesighe ofte oock onsienelicke dinghen sich soo ghemeyn te maecken, dat sy de selvighte altijdt by de handt hadden, om nae 't verdachte voorbeeldt der selvigher wat volmaeckts voordt te brenghen.
Het Eerste Boek, Capittel II.3, p. 17Want als dese groote Meesters bevonden dat hun haere fantasije volmaeckt ter verbeeldingen sonder eenigh exempel voor droegh, soo en konde het niet gheschieden dat sulcken puyck der menschen de rechte reden soo verde van sich soude verbannen, als dat sy de liefde van een mis-prijselicke ghewoonte hoogher souden achten dan 't ghene sy verstonden de Konst dienstigher te sijn. Dus blijckt het hoe gantsch grooten goedt dese fantasije te weghe brenght; wanneer sy naemelick de wackere verstanden der Konstenaeren van den onvruchtbaeren arbeydt der ghewoonelicker imitatie tot een groot-moedigher stoutigheydt overbrenght, soo dat sy haer selven nu niet meer aen soo een slaefachtighe maniere van doen verbinden, maer bestaen met eenen vryen Gheest verder te gaen dan haere voorganghers wel oyt hebben gedaen.
Het Eerste Boek, Capittel III.9, p. 31Nu komen wy eyndelick tot de voornaemste 't welck ons bewoghen heeft dese verghelijckinghe der Poesije met de Schilder-Konste dus verde te vervolghen. De Schilder-Konst, seght den jonghen Philostratus {in proemio iconum}, wordt bevonden met de Poesije nae vermaaghschape te sijn; soo schenense oock beyde een sekere fantasije ofte verbeeldenskracht ghemeyn te hebben. De Poeten brenghen de teghenwoordigheydt der Goden in haere wercken te passe, en al wat met groten staet, deftigheyddt, ende vermackelickheydt vermenght is. De Schilder-Konst maelt insghelijkcks af op een Tafereel al 't ghene de Poeten konnen verhalen. Soo steunt dan de Schilder-Konst soo wel als de Poesije op een sekere kracht der fantasije die haer selven veeltijdts iets nieuws placht t'onderwinden.
Het Eerste Boek, Capittel IV.6, p. 48-49Staet de Konstenaers maer alleen daer op te letten, dat sy haer selven in dit stuck niet al te vele toe geven, met Dionysius Longynus {de sublimi oratione par. 2} wat onderscheydt maeckende tusschen de verbeeldenskracht die de Poeten gaerne maeckt; en d'andere die de Schilders te werck stelt. De Poetische fantasije en heeft anders gheen ooghenmerck, als een onsinnigheyds der verwonderinghe te verwecken: De Konstenaers daer en teghen sijn maer allen op de uytdruckelickheydt uyt. Soo soecken 't oock de Poeten alsso te maecken, seght den selvighen Autheur {par. 13}, dat haere ghedichten fabelachtigh en de waerheydt onghelick souden schijnen te sijn; 't fraeyste daer en teghen 't welck in de fantasije der Schilders aen ghemerckt moet worden, bestaet daerin, dat haere verbeeldinghen krachtigh sijn en de waerheydt over-een komen. Aenghesien wy dan uyt het ghene tot noch toe gheseyt is ten volsten overtuyght sijn dat de fantasije de Schilders soo wel als de Poeten treffelicke verbeeldinghen voordraeght, soo en mach oock niemant daer aen twijffelen of 't staet hun beyde toe dese milde Beelden-voetster in grooter waerdt te houden, ten eynde dat de selvighe door een daghelicksche oeffeninghe vast en seker ginghe, sonder in 't minste te wanckelen of sich yet van 't ghene sy eens ghevat heeft te laeten ontvallen. […] Soo verstaen wy dan oock uyt het gene voor desen gheseyt is de reden waerom Dionysius Longinus {par. 13} betuyght dat het voornaemste eynde der fantasije in de uytdruckelickheyt ofte duydelickheyt bestaet: als oock dat de Konst door 't behulp der fantasije gheholpen sijnde ghemackelick van de menschen schijnt te verwerven het ghene sy hun afdringht,
Het Eerste Boek, Capittel IV.6, p. 50-51Blijckt dan dat de rechte Konst-minne haer selven niet en kan onthouden in een ghemoedt 't welck met de sorghvuldigheydt van daghelickschen noodt-druft beslet ende belemmert is. De reden hier van behoeft niet verde gesocht te worden; dewijl het blijckelick is dat onse fantasije ofte verbeeldenskracht, die in dit werck seer vele vermagh, door een sorghledighe ende onverhinderde eensaemheydt dapper op gescherpt ende verweckt wordt. Want aenghesien het een oprecht Lief-hebber toe-staet de levendighe verbeeldinghen van allerley naturelicke dinghen in sijn ghemoedt op te leggen, ten eynde dat hy de selvighe te sijner tijdt met de wercken der Konstenaeren mocht verghelijcken; soo is 't klaer dat men sulcks niet en kan te weghe brenghen sonder het toe-doen van een stercke imaginatie, en dat de imaginatie gantsch en gaer krachteloos wesen sal soo langhe als wy alle daegh van den morghen tot den avond het loopen en draeven van de woelende menichte onder-hevigh blijven: oversulcks plachten oock vele treffelicke Konst-lievende mannen haeren ledigen tijdt somwijlen door te brenghen met het oeffenen ende verrijcken haerer fantasije. De fantasije, seght Michael Ephesius {in Aristot. De Memoria & reminiscentia}, is in ons gemoedt ghestelt als een Register ofte aenwijser van 't gunt wy oyt met onse ooghen gesien ofte met ons verstands begrepen hebben. Daerom houdt oock Apollonius Tyaneus staende, dat daer een sonderlinghe verbeeldenskracht vereyst wordt in dieghene welcke de wercken der Schilder-Konste recht wel meynen te besichtighen. Want het onmoghelick is, seght hy {apud Philostr. De vita apollonii lib. II. cap. 10. vide quo que Platonem lib. 2 de Legib}, dat yemant een bequaem oordeel strijcken sal van een geschildert Paerdt ofte Stier, tensy dat hem sijn gemoedt een waere verbeeldinghe der nae-gheboetster dinghen vaerdighlick voordraeghe.
Het Eerste Boek, Capittel V.1, p. 52Dies vinden wy ons selven eyndelick oock ghedwonghen te bekennen dat Apollodorus {Apud Philostr. Lib. VI. Cap.9.} de Phantasie niet t’onrecht een dingh vol van wijsheyt ghenaemt heeft, als wesende d’eenighe Voedster-moeder van allerley goede Inventien.
Het Derde Boeck, Capittel I.11, p.224IMAGINATIE
JUNIUS, Franciscus, The Painting of the Ancients, in Three Bookes : declaring by Historicall Observations and Examples, the Beginning, Progresse, and Consummation of that most Noble Art. And how those Ancient Artificers attained to their still so much admired Excellencie. Written first in latine by Franciscus Junius, F. F. And now by him englished, with some Additions and Alterations, trad. par JUNIUS, Franciscus, London, Richard Hodgkinsonne, 1638.
Beneffens dese voornoemde Imitatie der naturelicker lichaemen door welcke de Konstenaers aengeleyd worden om allerley sienelicke dingen nae 't leven uyt te drucken, so staet ons alhier noch een andere soorte van Imitatie aen te mercken, door welcke den Konstenaer sich verstoutet oock soodaenighe dinghen af te beelden die van 's menschen ghesicht verde sijn afgescheyden. Ende al hoewel de voornaemste kracht van dese imitatie in de fantasije bestaet, soo is het nochtans dat wy d'eerste beginselen deser imaginatie onsen ooghen moeten danck weten; want d'inwendighe verbeeldinghen die in onse ghedachten spelen, konnen daer in noyt ghefatsoenert worden 't en sy dat wy eerst de ghedaente der dinghen ergens in 't rouwe met onse ooghen hebben aenschouwet, of ten minsten met d'een of d'ander onser vijf sinnen hebben ghevoelt.
Het Eerste Boek, Capittel II.1, p.14-15VERBEELDINGSKRACHT
JUNIUS, Franciscus, The Painting of the Ancients, in Three Bookes : declaring by Historicall Observations and Examples, the Beginning, Progresse, and Consummation of that most Noble Art. And how those Ancient Artificers attained to their still so much admired Excellencie. Written first in latine by Franciscus Junius, F. F. And now by him englished, with some Additions and Alterations, trad. par JUNIUS, Franciscus, London, Richard Hodgkinsonne, 1638.
Staet de Konstenaers maer alleen daer op te letten, dat sy haer selven in dit stuck niet al te vele toe geven, met Dionysius Longynus {de sublimi oratione par. 2} wat onderscheydt maeckende tusschen de verbeeldenskracht die de Poeten gaerne maeckt; en d'andere die de Schilders te werck stelt. De Poetische fantasije en heeft anders gheen ooghenmerck, als een onsinnigheyds der verwonderinghe te verwecken: De Konstenaers daer en teghen sijn maer allen op de uytdruckelickheydt uyt. Soo soecken 't oock de Poeten alsso te maecken, seght den selvighen Autheur {par. 13}, dat haere ghedichten fabelachtigh en de waerheydt onghelick souden schijnen te sijn; 't fraeyste daer en teghen 't welck in de fantasije der Schilders aen ghemerckt moet worden, bestaet daerin, dat haere verbeeldinghen krachtigh sijn en de waerheydt over-een komen. Aenghesien wy dan uyt het ghene tot noch toe gheseyt is ten volsten overtuyght sijn dat de fantasije de Schilders soo wel als de Poeten treffelicke verbeeldinghen voordraeght, soo en mach oock niemant daer aen twijffelen of 't staet hun beyde toe dese milde Beelden-voetster in grooter waerdt te houden, ten eynde dat de selvighe door een daghelicksche oeffeninghe vast en seker ginghe, sonder in 't minste te wanckelen of sich yet van 't ghene sy eens ghevat heeft te laeten ontvallen. […] Soo verstaen wy dan oock uyt het gene voor desen gheseyt is de reden waerom Dionysius Longinus {par. 13} betuyght dat het voornaemste eynde der fantasije in de uytdruckelickheyt ofte duydelickheyt bestaet: als oock dat de Konst door 't behulp der fantasije gheholpen sijnde ghemackelick van de menschen schijnt te verwerven het ghene sy hun afdringht,
Het Eerste Boek, Capittel IV.6, p. 50-51