PULCHRITUDO (n. f.)
TERM USED AS TRANSLATIONS IN QUOTATION
SCHÖNHEIT (deu.)SCHÖNHEIT
{Warum nicht alle gemahlte Bilder wolgefällig seyen.} OBwol der große Schöpfer durch die Natur alles wolständig erschaffen hat/ so finden wir doch noch viel Ursachen/ warum ihre Schönheit/ in einem mehr/ als in andern/ vollkommen erscheinet: Maßen oftmals ein Bild/ welches/ sonderlich von jungen Mahlern/ mit viel Mühe und Arbeit gemahlet worden/ uns dannoch nicht gefallen will. Dieses entstehet daher/ wann die Umstände/ actionen und Stellungen nicht gut sind; welche die Natur dem Verstande des Künstlers selbst an die Hand gibet.
Ein Bild muss in geraden Linien stehen » […]
Arme und Beine/ sollen beyderseits/ mit vorausgehen und zurückbleiben alterniren […]
Das Angesicht/ soll sich nach den Vörder-Arm wenden: […] Und dieses ist/ im Mahlen/ wol zu beobachten. {aber nicht nach dem Vörder-Fuß.} Ein sitzendes oder stehendes Bild/ soll das Angesicht allezeit dahin wenden/ wo der Arm vorn hinaus zeiget […]
Kopf und Leib/ sollen nicht zugleich nach einer Seite sich kehren. […]
Das Haupt viel verdrehen/ stehet nicht wol in Geistlichen Gemälden. […]
In nackenden Bildern mus man die Gliedmaßen recht an einander fügen. […]
Der Hals mus nicht zu kurz seyn. […]
Regeln/ von Fuß […]
und Achseln. […]
Die vornemste Glieder/ sollen möglichst sichtbar und unverdeckt bleiben […]
SCHOONHEID
Hier toe dienen de woorden van eenen vermaerden Platonischen Philosophe bygebracht, de Beelt-Snijders, seght hy {Maximus Tyrius dissertat. Vii}, versaemelende al wat bysondere lichaemen fraey ende aerdigh is, brenghen door de konst in een enckele naboetsinghe van de volmaeckte schoonheydt te passe al wat sy uyt menighe schoone personagien hebben opghegaedert; ten eynde dat sy een bequaeme, suyvere, wel-ghematichde ghestalte mochte treffen, soo datmen nauwelicx sulcken volkomen schoonheydt erghens kan ghevinden, die met een wel ghewrocht Stock-Beeldt ofte Statuo mach worden vergeleken, want de Konsten soecken oyt 't aller schoonste.
Het Eerste Boek, Dat Eerste Capittel.3, p. 5Al wat nae 't verdachte wordt ghemaeckt, is schoon. Wat daer en teghen nae 't ghene van de Nature voordt ghebracht is gemaeckt wordt, is niet schoon. Want wanneer yemant yet nae 't verdachte maeckt, soo moet hy noodtsaeckelick een van beyde doen; ofte hy druckt het verdachte voorbeeldt wel ende bequaemelicke uyt, ofte niet, indien hy 't wel afbeeldt soo sal 't uyt ghedruckte beeldt schoon wesen; aenghesien d'eerste en meeste schoonheydt in 't verdacht voorbeeldt te vinden is. Indien hy daer en teghen 't verdachte voorbeeldt niet wel uyt en druckt; soo en is sijn maecksel nae 't verdachte niet ghewrocht, maer 't valt in 't teghendeel verder af van de volcomen schoonheydt deses voorbeeldts. 't Is dan blijckelick dat die ghene de welcke yet maeckt nae 't gheene van de nature voordt ghebracht is, het selvichge niet recht schoon maecken can: overmidts 't ghene hy sich voorstelt vol ghebreckelickheydts is, en dat d' eerste en meeste schoonheydt daer niet in te vinden is; soo dat oock 't ghene daer nae ghemaeckt wordt, noch al meer van de rechte schoonheydt af dwaelen moet.
Het Eerste Boek, Capittel II.2, p. 15-16De schoonheyd des lichaems, seght Cicero {lib. I de officiis}, beweeght onse ooghen door een bequaeme t'saemenschickinghe der leden; hy vermaeckt ons daer mede voornemelick, dat alle ghedeelten door een aenghenaeme lieffelickheyd met malkanderen over-een komen. Ghelijck het dan gheen wonder en is dat wy eenen sonderlinghen lust scheppen inde schoonheyd der naturelicker lichaemen, soo is het veel min verwonderenswaerd dat ons de Konstige naboetsinge deser schoonheyd noch al beter behaeght dan de natuerelicke schoonheyd selver; niet alleen omdat wy daer in bemercken hoe gheluckighlick de Konst met de nature strijd, maer ook omdat ons ghemoed sich eenmael door dese beschouwinghe vervrolickt vindende sijne blijschap niet langer en kan binnen houden,
Het Eerste Boek, Capittel V.7, p. 64Ghemerckt dat ons dan in de treffelicke wercken van groote Meesters de schoonheyd der dinghen selver nerghens nae so krachtighlick beweeght; als de voorspoedighe stoutigheyd der Konste, soo ghebeurt het oock menighmael dat de levende ghelijckenisse van lellicke ende afsichtighe dinghen niet min vermaeckelick bevonden wordt als de gelijckenisse van d'aller schoonste lichamen.
Het Eerste Boek, Capittel V.7, p. 65De schoonheyd van ’t lichaem bestaet in een sekere Symmetrie die de ghedeelten der lichaems met malckander en met het gheheele hebben, seght Stobeaus Ecolog. Ethic. Cap.5. Een lichaem, het welcke in alle sijne gedeelten schoon is, wordt voor veele schoonder ghehouden, dan de bysondere schoone leden die ’t geheele lichaem door een ordentelicke schickelickheyd opmaecken, seght St Augustinus Lib. III. Dulciloqu. Cap. 26. Want indien ’t eene of ’t andere onser lede-maeten van de rest afghesneden sijnde, alleen by sich selven besichtight wordt, seght Dionys. Longinus {De sublimi orat. 35.}, het en sal gantsch gheene aensienlickheyd hebben; vermids de rechte volmaecktheyd maer alleen in d’over-een-kominge van alle de leden bestaet; wanneerse naemelick door haere onderlinghe ghemeynschap een lichaem gheworden sijnde, met eenen oock daer in door den hand der Harmonie aen alle kanten worden opghesloten.
Het Derde Boeck, Capittel II.3, p. 247-248Dewijl het dan vast gaet dat de waere schoonheyd der naturelicker lichaemen maer alleen in de ghevoeghlicheydt deser Harmonie te vinden is, soo volght het oock daer uyt onwedersprekelick, dat de rechte naeboetsinghe deser lichamen voornamelick in het waernemen deser Harmonie gheleghen is. Alle ghedeelten van een stock-beeld behooren schoon te sijn seght Socrates apud Stobaeum Serm. I. wy en staen in de Colossische wercken niet soo seer op de aerdighe netticheyt van elck bysonder ghedeelte, of wy plaghten vele meer op de schoonheyd van ’t gheheele maecksel te letten, seght Strabo Lib. I. Geogr. Die naeboetsinghen worden voor d’allerspottlickste ghehouden, seght Galenus {Lib. i. de Usu partium corporis humani}, de welcke de ghelijckenisse diese in vele ghedeelten waernemen, in de voornaemste versuymen. Parrhasius, Polycletus, en Asclepiodorus sijn d’eerste en voornaemste grondleggers ende onderhouders deser Symmetrie gheweest. Parrhasius was den eersten die de Schilder-konst haere behoorlicke Symmetrie ghegheven heeft. Plin. XXXV.10. Polycletus nam de Symmetrie op het aller naerstighste waer. Plin XXXIV. 8. Asclepiodorus gingh soo meesterlick met sijne stucken te werck, seght den selvighen Plinius {Lib. XXXV. Cap. 10.}, dat sich Apelles grootlicks plaght te verwonderen over de Symmetrie die hy daer in ghebruyckte.
Het Derde Boeck, Capittel II.3, p. 248Aenghesien daer twee verschydene soorten der schoonheyd te vinden sijn, seght Tullius {Lib. i. de officiis}, waer van d’eene in de lieffelickheyd, d’andere in de staetelickheyd ofte aensienlickheyd bestaet; soo ist dat de lieffelickheyd, Vrouwelick; d’aensienlickheyd daer en tegen, Mannelick schijnt te wesen. Dese aensienelickheyd wordt door een ghelijvighe verwe ghehandhaevet, ghelijck de jeughdighe levendigheydt van een goede ghesonde verwe door de oeffeninghe onser lichaemen wordt onderhouden. […] Wat de vrouwelicke schoonheyd aengaet, de Konstenaers plaghten daer in allermeest op de bevallighe lieffelickheyt des aenghesichts te letten; het en is gheen schoone vrouwe, seght Seneca {Epist. 33.}, wiens dyen ofte armen prijswaerdigh sijn; maer wiens gheheele aenghesicht de wonderbaerlickheyd van alle d’andere leden vermindert ende verdooft.
Het Derde Boeck, Capittel II.4, p.248-249d’Oude Konstenaers en lieten ’t evenwel daer by niet blijven, maer sy plaghten nae de voorghemelde afbeeldinghe van allerley bysondere schoone lichaemen, ontrent dewelcke sy haer selven eenen gantsch langhen tijd besigh hielden, tot een arbeydsaemer ende diep konstigher maniere van wercken voord te vaeren; wanneer sy naemelick d’Idea van de volmaeckte schoonheyd, die door de gheduersaemheyd der voorigher oeffeninghe in haer ghemoed was inghedruckt, in haere Schilderyen sochten uyt te drucken: Want gelijck sy den rechten grondslag van de waere Proportie voor een goede wijle tijds maer allen uyt de naevolghinghe van d’aller volmaeckste lichamen sochten te haelen, soo plaghten sy dese oeffeninghe met der tijd allenghskens over te gheven, sy en wilden haer selven niet langer met d’afbeeldinghe van ’t eene of ’t andere bysondere schoone lichaem bemoeyen, als het hun nu hoogh tijd scheen te wesen om uyt den schat-kelder haere fantasie een uytmuntende schoonheyd achtervolghens de waere wetten ende regulen van de lang-bearbeyde Symmetrie voord te brengen;
Het Derde Boeck, Capittel II.6, p.252-253