SCHETS (n. f.)

ABRISS (deu.) · ÉBAUCHE (fra.) · ENTWURF (deu.) · ESQUISSE (fra.) · GRUNDRISS (deu.) · RISS (deu.) · SCHIZZE (deu.) · SCHIZZO (ita.) · SKETCH (eng.) · UNTERRISS (deu.) · VORRISS (deu.)
TERM USED AS TRANSLATIONS IN QUOTATION
ESQUISSE (fra.)
TERM USED IN EARLY TRANSLATIONS
/ · ABRISS (deu.) · DRAUGHT (eng.) · ÉBAUCHE (fra.) · ENTWURF (deu.) · GRUNDRISS (deu.) · SKETCH (eng.) · UNTERRISS (deu.)
BLANC, Jan, Peindre et penser la peinture au XVIIe siècle : la théorie de l'art de Samuel van Hoogstraten, Berne, Peter Lang, 2008.
BOUBLI, Lizzie, « ESQUISSE », dans HECK, Michèle-Caroline (éd.), LexArt. Les mots de la peinture (France, Allemagne, Angleterre, Pays-Bas, 1600-1750) [édition anglaise, 2018], Montpellier, Presses Universitaires de la Méditerranée, 2018, p. 201-205.
KETELSEN, Thomas, « Der Widerstreit der Linien: zum Status von Zeichnung und Stich(el) bei Vasari und van Mander », dans CASTOR, Markus A., KETTNER, Jasper, MELZER, Christien et SCHNITZER, Claudia (éd.), Druckgraphik : zwischen Reproduktion und Invention, Berlin, Deutscher Kunstverlag, 2010, p. 205-221.
RUSTICI, Giovanni Francesco

FILTERS

LINKED QUOTATIONS

7 sources
18 quotations

Quotation

8 Beschildert eerst ws sins imaginacy
Met gheestighe byvoeghelijcke stucken,
Om u materie met schoone gracy {Alles gracelijck uyt te beelden.}
(Als goed’ Oratoren doen hun oracy)
Heerlijck, constich, en bequaem uyt te drucken,
En op dat u te beter mach ghelucken,
Meucht ghy daer van eenighe schetsen maken, {Eerst ontwerpselen maken.}
Iae vry soo veel, tot dat het mach gheraken.

[D'après NOLDUS 2008, p. 63:] 8 Commencez d’abord à peindre dans votre imagination des éléments accessoires, pleins d’esprit, pour bien exprimer votre matière, avec grâce et beauté (comme le font les Orateurs dans leurs discours) avec splendeur, Art et habileté. {Tout exprimer avec grâce.} Pour mieux y arriver, faites quelques esquisses assez pour que cela réussisse. {Faire d’abord des esquisses}

ontwerpsel

Conceptual field(s)

MATERIALITE DE L’ŒUVRE → technique du dessin
CONCEPTION DE LA PEINTURE → dessin

Quotation

7 Ander zijnder, die met veel moeyten swaerlijck
Wt schetsen oft teyckeninghen met hoopen
Hun dinghen te samen rapen eenpaerlijck, {Met veel moeyten yet by een brenghen, en dan net teyckenen,is vorderlijck in't schilderen.}
En teyckenen daer nae suyver en claerlijck,
Volcoomlijck wat sy in den sin beknoopen,
Op t’primuersel, met een verwe, die loopen
Can, dunne ghetempert, oft treckent netlijck
Met Potlloot, en vraghent reyn onbesmetlijck.

[D'après NOLDUS 2008, p. 171:] 7 Il y en a d’autres qui, à grand-peine, laborieusement, assemblent leur composition à l’aide d’esquisses et de dessins disparates, pour en faire une unité. {Rassembler à grand peine des éléments, et ensuite les dessiner au net, est très bénéfique à la peinture.} Ensuite, ils s’en servent pour tracer avec soin, clairement, tout ce qu’ils ont en tête, sur la première couche, avec une peinture assez liquide, très diluée, ou bien à la mine de Plomb, et après, en essuyant, ils rendent leur ouvrage impeccable.

Conceptual field(s)

MATERIALITE DE L’ŒUVRE → technique du dessin

Quotation

Ghelijck wy dan sien dat dieghene dewelcke de eerste hitte haeres werck-suchtighen ghemoedts sonder eenigh achterdenken op volghen, het werck soo verde plaghten te brenghen, dat het hun onmoghelick is het selvighe wel te verbeteren; soo vinden wy ’t in alle manieren geraedsaemer dat de Leerlinghen, ja selfs oock de volleerde het gantsche bewerp haeres wercks in ’t eerste maer alleen rouwelick souden afschetsen, om d’eerste schetse nae een redelijck verpoosinge wederom en wederom in de hand te nemen, eerse ’t gheheele werck bestaen op te maecken.

[Suggested translation, Marije Osnabrugge:] Just like we see that those who follow the first heat of their energetic mind without any consideration, tend to advance the work so much, that it becomes impossible for them to improve it well; as such we find it advisable in any way that the students, yes even the accomplished [artists, red.], would first only roughly sketch the entire design of their work, to then take the first sketch in their hands again and again, before they continue to lay out the entire work.

This section of the text is much more elaborate in the Dutch edition than in the Latin (1637) and English editions and the terms are not included there. [MO]

Conceptual field(s)

PEINTURE, TABLEAU, IMAGE → définition du dessin

Quotation

Ghelijck het dan blijckelick is dat sich de eenighen ende waeren grond-slagh der Konste in de Teickeninghen allermeest ontdeckt, soo gaet het mede vast datse den verstandigen een sonderlinghe vermaeck door de kracht van een rechtschaepene onopghepronckte Symmetrye aenbrenghen. Wy sien ’t oock daghelicks dat sich de welgheoeffende Konst-kenners niet alleen met de konstighe wercken selver verghenoeght houden; maer datse boven dien d’eerste, tweede, derde schetsen, die de groote Meesters tot ontwerp haerer wercken ghemaeckt hebben, met een dapper vierighe ende onversaetelicke begheerte beschouwen; niet allen, om datse d’uytnemende schoonheyd en kracht van een welgheproportioneerde Teyckeningh allerbest in d’eenvoudigheyd deser onghecierder linien beseffen; maer oock om datse in de selvighe den soeten anghst des werckenden Konstenaers ordentlick konnen naespeuren;

[Suggested translation, Marije Osnabrugge:] Just like it is then clear that one finds the one and true principle of the Art in the Drawings, as such it is also certain that they add the reasonable and remarkable entertainment by the power of a rightful unembellished Symmetry. We likewise daily see that the well-trained Connoisseurs do not only delight themselves with the artful works themselves; but that they moreover study the first, second and third sketches that the great Masters have made for the design of their work, with a great and unsatiable lust; not only because they recognize the outstanding beauty and power of a well-proportioned Drawing the best in the simplicity of these unembellished lines; but also because they can clearly trace the sweet fear of the working Artists in it;

This extract does not occur in the Latin edition of 1637. In the English edition, the term Kunstkenner is described as 'many who have deeper insight'. [MO]

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → dessin
PEINTURE, TABLEAU, IMAGE → définition du dessin

Quotation

Siet eens wat meer ghegolden heeft in barmherricheyt te verwecken, een rouwe Schets met Houts-kool op een Muyr getrocken van Appelus, of alle het zoet-vloyende Schrijven van Ovidius? Neen seecker: Appellus dede het stuyr ghesichte van den Coninck Ptolomeo seer haest in een vriendelicke oogh-luyckinghe veranderen, wanneer hy hem een ontwerp maeckte van het Conterfeytsel Plani.

[proposition de traduction, Léonard Pouy:] Voyez donc ce qui est le plus efficace pour éveiller la clémence, une esquisse grossière au charbon tracée sur un mur par Apelle ou les doux écrits d’Ovide ? Assurément non. Appelle changea bientôt le regard inquisiteur du roi Ptolémée en une considération amicale lorsqu’il lui fit un dessin du portrait de Planus.

Conceptual field(s)

MATERIALITE DE L’ŒUVRE → technique du dessin

Quotation

De Teyckeningen, Schetsen, ende Printen, moetmen in ’t sien met het verstant ende niet met handt ende ooge gebruycken om daer stucken ende brocken uyt te stelen, {Recht gebruyck der Print-Konst.} veel min om die geheel na te apen (al-hoe-wel dat oock zijn nuttigheyt heeft wanneer ’t wel wort aengeleyt, gelijckw’in onse Teycken-Konst leeren,) ende blijven alsoo geduerlijck door den Bril van een ander kijcken. Maer neen, men moet alleen de deughden, als fraye maniere van ordineeringhe, Teyckeningh, geestige gedachten ende verstandighe opmerckingen, door het besien, hersien, bedencken, overleggen ende herkauwen, trachten in sijn gemoet te drucken, ende daer in, met dickwils eraen te dencken, bewaren; invoegen sy door het toedoen van uwen Geest, niet meer eenes anderen, maer in U eygen vindingen verandert worden: Ten eynde sy oock in het ordineeren, t’samenstellen, ende vercieringen van uwe inventien als wijse Raets-mannen souden konnen dienen. Ende op dese maniere salmen vol van gedachten, vlugge van ordinnantie, rijp ende overvloedigh van Schilderachtige stoffe werden:

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] In observing the Drawings, Sketches and Prints, they should be used with the mind and not with the hand or eye to steal bits and pieces from it, even less to ape it entirely (although this also has its use when it applied well, as we teach in our Teycken-Konst,) {The right use of the Art of Print.} and they will continue to look through the Glasses of someone else. But no, one should aim to only impress the virtues, such as the lovely manner of composition, Drawing, clever thoughts and wise observations in his mind by looking, looking again, reasoning, deliberating and ruminating, and all this by repeatedly thinking about it, preserving; as such they will be turned into your own discoveries by the functioning of your Mind, and not those of someone else: So that they may serve as wise Councilors in the composing, ordering and decorating of your inventions. And this way one will become full of thoughts, quick of composition, mature and abundant of Painterly matter:

Conceptual field(s)

PEINTURE, TABLEAU, IMAGE → définition du dessin
L’ARTISTE → apprentissage

Quotation

Doch laet ons weder keeren tot het begin van stellinghe, en leeren de eerste Schets van een goede Teyckeningh aenvanghen, datmen na alles ’t geen geseyt is, alsdan met een luchtige handt yder op sijne eygene plaets doen moet, eerst de voornaemste deelen, daer na de mindere, en voorts al watter in is, soo sal het sich terstont openbaren of uwe gissinge en stellinge goet sal zijn; {Men moet sich in ’t stellen van elcken treck verseeckeren.} Doeter noch by, dat ghy u van elcken treck die ghy aenwijst, eerst met goede reden en opmerckinge verseeckert, wel acht ghevende op de groote en generale parthyen, latende de kleynigheden en breeckingen der groote deelen varen, tot nader stellinge en Correctie, waar vanw’in ’t vervolgh sullen spreecken;

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] Yet let us return to the beginning of the composition, and learn to begin the first sketch of a good Drawing, after all that has been said, as everyone should do for himself with a light hand, first the principal parts, then the lesser, and then all that is in it, as such it will soon become clear whether your guess and composition are good; {In composing one should be certain about every stroke.} Add to this, that you first ascertain with good reason and observation of every stroke that you point out, paying attention to the big and general parts, ignoring the small things and interruptions of the large parts, until later composition and correction, of which we will later speak;

This section is not included in the English translation. [MO]

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → dessin
PEINTURE, TABLEAU, IMAGE → définition du dessin

Quotation

Als ghy nu uwe Schets ten Ruwsten doch evenwel voorsichtigh aengewesen hebt, siet dan met ene gheset en aendachtigh Oordeel of uwe schickinge goet is, en of ghy de Actien, of Werckingen, en al ’t gedoen van het Beelt of Beelden diese in u Principael hebben, oock in uwe Teyckeningh kondt sien. Want de werckelijcke besigheydt moet sich in de alder-eerste en ruwste Schets al seer sterck vertoonen, eer ghy u van wat goets mooght verseeckeren; gemerckt de Actie de Ziel van de Schilderye of Principael is, en by gevolgh oock van uwe Teyckeningh moet wesen.

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] As soon as you have marked your Sketch in the roughest form yet carefully, observe with a regular and attentive Judgement whether your composition is right, whether you can also see the Actions or Movements and all the busyness of the Figure or Figures that you have in the Original, in your Drawing as well. Because the real action should show already very strongly in the very first and roughest Sketch, if you want to be sure of something good; as the Action is the Soul of the Painting or Original, and should therefore be of your Drawing.

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → dessin
PEINTURE, TABLEAU, IMAGE → définition du dessin

Quotation

{Teycken-Kool en haer gebruyck.} ’t Is in ’t gemeen het gebruyck datmen tot de eerste Schetsingh en stellingh van sijne Teyckeningh de Bus-Kool besicht, insonderheyt voor de Leerlingen, als zijnde een groot behulp voor de Jeught, Ja selfs oock voor Meesters, ofte die nu al vast inde Teycken-Konst geworden zijn; Overmits datmen al ’t geen daer mede gestelt is, en niet na onsen wensch en behooren uytvalt, ’t selve veelmael kan uytwissen, en andermael herdoen. Oock gebruycken eenige het Pot-loot om hunne schetsen en eerste stellingen te maecken, daer sy dan eenen vasten en wissen ommetreck met de Schrijf-Penne of eenigh ander bestandigh Kryon, met naeuwer op-merckingh overheen maecken.

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] {Charcoal to draw and its use.} It is the general custom to use charcoal for the initial draft and composition of one’s Drawing, especially for the Pupils, as it is of great use for the Youth, Yes even for the Masters, whether or not they are steady in the Art of Drawing; Because all that one has done with it, which is not according to our liking, can be erased several times, and done again. Some also use the Pencil to make their drafts and initial compositions, on top of which they can then make a firm and clear contour with the Writing-Pen or any other durable Crayon, with closer observation.

In this section Goeree explicitly discusses which choice of drawing material is best for each stage of the drawing process. [MO]

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → dessin

Quotation

{Hoemen hem in ’t Schetsen en nader opstellen sal dragen.} En dat eerstelijck vande Schets, met het welck gy oock eerstelijck uwe dingen, het zy in wat manniere van Teyckeningh, Geestigh, Luchtigh, doch verstandelijck moet beworpen, en daer na met opmerckingh, volgens ’t gene wy daer van hebben aengewesen, deselve Corrigeeren en in ’t net stellen, alsins sich gewennende de voornaemste Schaduwtjens en Douwtjens met de Kool, in ’t nader op-stellen Meesterachtigh aen te wijsen, op dat ghy U vande stellinghe beter soud’ moghen verseeckeren: (…) {Vande ommetreck.} Na welke men moet beginnen Om-te trecken, en daer in voor al wel acht gheven op de Eeligheydt van de ommetrecken, om die ter rechter plaets te schicken met bewaringh van Parthyen;

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] {How one should behave in Sketching and further composing.} And first about the Sketch, with which you also firstly should design your things, in which manner of Drawing, Spirited, Loose, yet wisely, and afterwards with observation, following that which we have said about it, correct it and compose it neatly [ndr: in a finalized form], making a habit out of pointing out masterfully the main Shadows and mouvements [ndr: uncertain translation!] with Charcoal, in the improved composition, in order to better determine the composition: (…) {About the contour.} After which one should start to make the contours, therein paying utmost attention to the Nobility of the contours, to place them at the right spot in line with the Parts;

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → dessin

Quotation

Wanneer handeling nu machtich zijt, en uw oog wat verklaert is, zoo zal 't u ook niet verscheelen veel verwige Schilderyen in een verwige teykeningen na te klaren. {Bootsen of Schetsen, in't gros}. Ontwerpt het geheel van't geene gy  voor hebt, eerst in zijn groote zwier,
op uw papier: en schift dezelve wederom in grootachtige gedeeltens, 't zy gy een beeld in hooft, armen, lichaem, en beenen verdeelt, of verscheyde beelden in groepen onderscheyt, neem naerstich acht, hoe veel 't eene gros van't ander in groote verschilt, en wat sprong en zwier alles te samen maekt. Want gy zult'er deelen in vinden, die rondachtich, vierkantich, driehoekich, langwerpich, of schuins van form zijn. {Schemerzien}. Merk deeze gedaentens dan met een half schemerend oog aen, zonder op eenige kleinicheden te letten.
{Ruw te Schetsen} Overzie in een tronie vry de byzondere leden, ten waer gy alleen met losse streeken de holachtige schaduwkens, van oogen, neus, of mond, die zich voornamentlijk vertoonen, aenweest; [...] Deeze manier van in't gros te schetssen, is by de meeste op een onbedwonge wijze in't gebruik [...].

[BLANC J, 2006, p. 107] Une fois que vous aurez suffisemment renforcé votre [ndr: faire] et que votre oeil se sera pour ainsi dire éclairé, ne tardez pas à transformer différentes peintures polychromes en dessins monochromes. {Ebaucher ou esquisser par masse}. Esquissez sur votre papier l'ensemble de ce que vous avez l'intention de faire. Commencez par le mouvement général du dessin. Divisez-le ensuite en grandes parties (une tête, des bras, un corps et des jambes pour une figure, ou des figures variées et distinctes pour des groupes). Prêtez une attention assidue aux rapports de proportion que chaque masse entretient avec les autres, ainsi qu'au contraste et au mouvement qu'elles font toutes ensembles. Vous devez en effet y retrouver des parties aux formes rondes, carrées, triangulaires, oblongues ou obliques. {Voir trouble} Remarquez ces formes d'un oeil presque trouble, sans trop prêter attention aux quelques détails. {Esquissez de façon brute} Survolez dans un visage les parties spécifiques, en n'indiquant les petites ombres renfoncées qui se voient principalement, comme celles des yeux, du nez ou de la bouche, que par quelques traits relachés. [... ] La plupart des artistes utilisent volontiers cette façon d'esquisser par masses

Conceptual field(s)

MANIÈRE ET STYLE → le faire et la main
EFFET PICTURAL → qualité du dessin
L’ARTISTE → qualités

Quotation

{Ruw te Schetsen} Overzie in een tronie vry de byzondere leden, ten waer gy alleen met losse streeken de holachtige schaduwkens, van oogen, neus, of mond, die zich voornamentlijk vertoonen, aenweest; [...] Deeze manier van in't gros te schetssen, is by de meeste op een onbedwonge wijze in't gebruik [...].

[BLANC J, 2006, p. 107] {Esquissez de façon brute} Survolez dans un visage les parties spécifiques, en n'indiquant les petites ombres renfoncées qui se voient principalement, comme celles des yeux, du nez ou de la bouche, que par quelques traits relachés. [... ] La plupart des artistes utilisent volontiers cette façon d'esquisser par masses.

Conceptual field(s)

MANIÈRE ET STYLE → le faire et la main
EFFET PICTURAL → qualité du dessin

Quotation

[...] maer wat verder het ruw schetssen belangt, het is de eerste grontvest van't wel teykenen, en van zoo groot een belang, dat, wanneer het gros ofte geheel, wel en verstandich is aengeweezen, men daer door dikwils meer verrecht, als'er namaels met grooten arbeit kan werden uitgevoert. En even gelijk men zijn vriend van verre bespeurende, of by schemerlicht ontmoetende, strax als met het verstant zijn gedaente ziet, en bevat, zoo geeft een ruwe schets dikwils aen den kenders zoo grooten indruk, dat zy'er meer, dan dieze gemaekt heeft, in zien kunnen.

[BLANC J, 2006, p. 108] Mais pour ce qui regarde encore l'esquisse brute, je dirais qu'elle constitue le premier fondement de l'art de bien dessiner. Il est si important que, lorsque la masse ou le tout d'une oeuvre est bien et intelligemment indiqué, l'on parvient souvent grâce à cela à un résultat bien meilleur que celui auquel on pourrait aboutir en y travaillant beaucoup. Et de même qu'en apercevant un ami au loin, ou en le rencontrant au demi-jour, l'on voit et l'on saisit aussitôt sa silhouette comme si l'on faisait usage de son entendement, une esquisse brute fait aussi souvent une si forte impression sur les connaisseurs qu'ils y peuvent voir plus que ce qu'elle fait en réalité.

Conceptual field(s)

EFFET PICTURAL → qualité du dessin

Quotation

{Schetswijze te gebruiken} [...] de Schrijfpen uit Zwaneschacht, of Ganze-pennen, of wel uit een droog riet gesneeden, zeer bequaem om met inkt, die een weinich met geslooten of geschrapt root krijt, of schoorsteenroet gebrooken is, uw eerste gedachten op't papier te schetsen[...].

[BLANC J, 2006, p. 113] {Des façons d'esquisser à utiliser}La plume de cygne, d'oie, ou coupée dans un roseau sec, est très commode pour esquisser vos premières pensées sur le papier, à l'aide d'une encre coupée avec de la sanguine un peu coupée ou frottée et également de la suie de cheminée.

Conceptual field(s)

MATERIALITE DE L’ŒUVRE → technique du dessin

Quotation

[...] : dewijl een verstandig meester niet alleen de schets, maer zelfs een volmaekt begrijp van't geen hy voorheeft in zijn verstant voor af maelt.

[BLANC J, 2006, p. 133] Un maître intelligent peint d'abord en son entendement l'esquisse mais aussi la parfaite idée de ce qu'il a l'intention de faire.

Conceptual field(s)

L’ARTISTE → qualités

Quotation

Francisko Rustici zeyde, datmen zich eerstwel most bedenken, waer uit dan gemakkelijk een ruw bewerp konde gemaekt worden: datmen dat bewerp nae lang herschetsen eyndelijk in Teykeningen tot meerder volkomentheyt most zoeken te brengen.

[BLANC J, 2006, p. 303] Francesco Rustici disait qu'il était d'abord nécessaire de bien réflechir et que, grâce à cela, on pouvait par la suite faire très aisément un croquis brut . Et il disait aussi qu'il fallait enfin chercher à perfectionner cette esquisse par de nombreuses réesquisses.

RUSTICI, Giovanni Francesco

Conceptual field(s)

EFFET PICTURAL → qualité du dessin

Quotation

Den wegh, om zeker en gewis in het ordineeren te worden, is, datmen zich
gewenne veel Schetssen te maken, en veel Historyen op 't papier te teykenen;

[BLANC J, 2006, p. 318] Le chemin qu’il faut prendre pour gagner de la sûreté et de l’assurance dans l’ordonnancement est de s’habituer à faire de nombreuses esquisses et à dessiner un grand nombre d’histoires sur le papier.

Conceptual field(s)

L’ARTISTE → apprentissage

Quotation

Als u nu de Schets ten ruwesten ontworpen is, en dat al de groote deelen op zyn plaats aangeweezen staan, zo zalmen het voorwerp en zyn schets, in vergelyking teegens elkanderen, met een aandachtig oordeel, een weinigje uit de hand beschouwen, om te zien, of de schikking naar behooren geplaatst is, en of de beelden haar werkinge genoeg doen; want als dat in de schets niet wel waargenoomen word, zo zalmen met de verplaatzing en verbeetering der deelen in de stellinge, zulk een groote en verdrietigen arbeid ontmoeten, dat de iever en lust van de teekening vergaan zal zyn, eer men de zelve eens half gesteld vertoonen kan. […] In het opstellen, moetmen voor al wel toe zien, dat de lossigheid der Aktien, die de schets alreede is, daar niet uit en raakt. Het welke gemakkelyk kan gebeuren, wanneer men geen agt geeft, door wat voor-deelen, de natuurlyke beweeging en werkinge der Beelden veroorzaaken.

[suggested translation, Marije Osnabrugge:] If you now have designed the sketch in its roughest form, and all the bigger parts are marked in their place, as such one shall observe the object and its sketch, in comparison to each other, with a careful judgement, a little bit in one’s hand, to see if the composition has been satisfactorily placed and if the figures sufficiently do their movement; because if this is not observed correctly in the sketch, one will find such a big and sad work for the moving and improvement of the parts in the composition, that the diligence and desire of the drawing will be lost before one can even show it partially finished. […] In the composition, one should first make sure, that the looseness of the actions that is already in the sketch, does not disappear from it. Which can easily happen, when one does not pay attention through which parts the natural movement and action of the figures are caused.

term translated by ENTWURF
term translated by ÉBAUCHE

Conceptual field(s)

CONCEPTION DE LA PEINTURE → dessin
PEINTURE, TABLEAU, IMAGE → définition du dessin